Министерство высшего и среднего специального образования Республики Узбекистан

Ақлнинг пишиқлиги – у ёки бу ҳодисани аҳамиятга молик муносабатларда ҳар томонлама билишга интилиш; тафаккур кенглиги – бу саволни яхлитлигича, шу билан бирга зарур бўлган хусусиятларни четда қолдирмай қамраб олиш қобилияти. Тафаккур кенглиги инсон дунёқараши ва ҳар бир ҳодисани бошқа ҳодисалар билан турли алоқаларда кўриб чиқиш қобилиятида ифодаланади. Тафаккурнинг чуқурлиги мураккаб саволлар моҳиятига кириб бориш, асосий ҳолатни иккинчи даражалилардан, заруриятни тасодифийдан ажратиш малакасида ифодаланади. Тафаккур чуқурлигигига қарама-қарши сифат бўлиб ҳукм ва хулосаларнинг юзаси ҳисобланади, бунда одам майда-чуйдаларга эътибор қаратиб, асосийсини кўрмайди. Тафаккурнинг мустақиллиги инсоннинг янги вазифаларни илгари суриши ва бошқаларнинг ёрдамидан фойдаланмасдан уларнинг ечимини топиш малакаси билан характерланади. Фикрнинг эгилувчанлиги масалаларни ечишда аввалдан қўлланилиб келаётган усулларнинг таъсиридан ҳоли бўлишда, шароит ўзгарганда ҳаракатларни тезда ўзгартириш малакасида ифодаланади. Тафаккурнинг тезлиги – инсоннинг янги вазиятда ўзини йўқотиб қўймаслик, ўйлаб олган ҳолда тўғри қарор қабул қилиш қобилияти. Ақлнинг серташаббуслигини инсоннинг ўйламасдан масаланинг бир томонини ушлаб олиб, қарор қилишга шошиши, етарлича ўйланмаган жавоблар билдиришида ифодаланадиган шошқалоқликдан фарқлаш лозим. Ақлнинг танқидийлиги – бу инсон ўзининг ва бошқаларнинг фикрларини объектив баҳолаши,илгари сурилаётган низомлар ва хулосаларни изчиллик билан ҳар томонлама текшириб чиқиш малакаси. Тафаккурнинг мантиқийлиги – тадқиқ этилаётган объектнинг барча аҳамиятли томонларини ҳисобга олган ҳолда мулоҳазаларнинг қатъий изчиллигига риоя қилиш қобилияти. Тафаккурнинг исботланганлиги – зарур вақтда ҳукм ва хулосаларнинг тўғрилигини тасдиқловчи далиллар, қонуниятлардан фойдаланиш қобилияти. Ақл ижодкорлиги – ижодкорлик тафаккурига бўлган қобилият. Тафаккурнинг салбий сифати унинг ригидлиги – ҳодиса моҳиятига нисбатан холис бўлмаган муносабат, ҳиссий таассуротнинг ошириб юборилиши, бир хил қолипдаги баҳоларга берилганлик ҳисобланади.