Министерство высшего и среднего специального образования республики узбекистан

Ish haqiga xos funktsiyalar (9.20-rasm)ning asosiylari quyidagilardan iboratdir:

• 
  yaratuvchanlik - ishchi quchini yaratish imkoniyatini ta’minlash;
  
• 
  maqomli - tegishli kasb va malakaga ega ishchi kuchini yaratishni ta’minlash;
  
• 
  muvofiqlashtiruvchi - ishchi kuchiga talab va taklifning muvofiqlashtirib (narx, daromad, foyda orqali) borish;
  
• 
  rag’batlantiruvchi - ishlab chiqarishni rivojlantirishdan manfaatdorlikni ta’minlash;
  
• 
  ishlab chiqarish - ulush - foydaga sheriklik orqali ishchi kuchining sifati, miqdori va natijasini kuchaytirish.
  

Ish haqining bu funktsiyalari dialektik jihatdan yaxlit bo’lib, ular birgalikda bo’lgan taqdirdagina ish haqi mohiyati, ishlab chiqarish jarayonida yuzaga chiqadigan ziddiyatlar va muammolarni anglash mumkin bo’ladi.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida ish haqining asosiy tarkibiy qismlari 9.21- rasmda aks etgan.

Hozirgi vaqtda mehnat bozorida ish beruvchilar va yollanma xodimlar kuchlari nisbatidan kelib chiqqan holda ish haqi darajasini belgilashning uch usuli mavjud.

1. 
   Davlat tomonidan belgilab quyilgan ish haqi miqdori.
   
2. 
   Ish beruvchi va yollanma xodim o’rtasidagi shartnoma bo’yicha belgilangan ish haqi miqdori. Rasmiy jihatdan bu holatda tomonlar kuchlari teng, biroq ish beruvchi yollanma xodimga nisbatan ko’proq imkoniyatlarga ega.
   

3. Ish haqi miqdorini jamoa bo’lib anikdash. Bu holatda alohida bir xodimning ish beruvchiga nisbatan zaif kuchi personalning o’z manfaatlarini himoya qilish imkoniyati bilan mustahkamlanadi.