Министерство высшего и среднего специального образования Республики Узбекистан

Psixologiya fan sifatida psixik faktlar, ularning qonuniyatlari va mexanizmlarini o‘rganadi.

Psixik faoliyatlar quyidagi jarayonlarni o‘z ichiga oladi:

- bilish faoliyatlari: diqqat, nutq, faoliyat;

- bilish jarayonlari: sezgi, idrok, xotira, xayol, tafakkur;

- shaxsning, hissiy, irodaviy sohasi: - hissiyot, iroda;

- shaxsning individual psixologik xususiyatlari: temperament, xarakter, qobiliyat.

Professor M.G.Davletshin fikricha, psixika – oliy darajadagi materiyaning (miyaning) xususiyati bo‘lib, u ob’ektiv borliqni aks ettirilishida namoyon bo‘ladi, sub’ekt faoliyatini ma’lum maqsad asosida yo‘naltiradi hamda xulq-atvor negizida shakllanadi.

Professor V.M.Karimova fikricha psixika – inson ruhiyatining shunday holatiki, u tashqi olamni (ichki ruhiy olamni) ongli tarzda aks ettirishimizni, ya’ni bilishimiz, anglashimizni ta’minlaydi.

Psixik aks ettirish quyidagi xususiyatlarga ega:

1. 
   ob’ektiv borliqni to‘g‘ri aks ettirish imkoniyatini beradi;
   
2. 
   shaxsning faoliyati davomida mukammallikka erishib boradi;
   
3. 
   doimo rivojlanib va takomillashib boradi.
   
4. 
   Shaxsning individualligi orqali namoyon bo‘ladi.
   

Psixika yuksak darajada tashkil topgan materiyaning alohida xossasi bo‘lib, u ob’ektiv olamni alohida bir tarzda aks ettiradi.

R.Dekart tomonidan XVII asrda refleks tushunchasini fanga kiritilishi organizm va muhit ta’siri asoslari ochilishi borasidagi muhim nazariyalardan biri sifatida rol o‘ynaydi.

Refleks – organizmning tashqi va ichki ta’sirotlarga markaziy nerv tizimi orqali bergan javob reaktsiyasidir

Inson hayotida reflekslarni yuqori baholab, I.M.Sechenov tomonidan quyidagicha ta’rif beriladi: “Ongli va ongsiz hayotning barcha aktlari (harakatlar) kelib chiqishi usuliga (mohiyatiga) ko‘ra reflekslardir” .

Reflektor aktda I.M.Sechenov uchta bo‘g‘imni ajratadi;

1. 
   Birinchi bo‘g‘imda sezayotgan “to‘pning” ta’sirlanishi nerv qo‘zg‘alishiga aylanadi.
   
2. 
   2 qo‘zg‘alish va tormozlanish jarayonlari asosida o‘ziga xos ravishda axborotni qayta ishlash va qaror qabul qilish ro‘y beradi.
   
3. 
   3 buyruqni amalga oshiruvchi organlarga (muskullarga va bezlar va hokazo) uzatish.
   

I.P.Pavlov (1849-1936) I.M.Sechenovning miya reflektor faoliyatini o‘rganish borasidagi g‘oyasini rivojlantirib, refleks tushunchasiga yangi mazmun kiritdi hamda shartli reflekslarning hosil bo‘lish asoslarini yaratdi.