Министерство высшего и среднего специального образования Республики Узбекистан

TEMPERAMENT VA XARAKTERga oid atamalarning ma’nosini to‘g‘ri topib belgilang.

№	Atamalar	Maqbul variant
1	TEMPERAMENT
2	XARAKTER
3	ABULIYA
4	INTROVERTLIK
5	EKSTROVERTLIK
6	SENZITIVLIK

1. 
   eng oddiy, oson masalalar bo‘yicha ham malum qarorga kelish qobiliyati yo‘qligida namoyon bo‘ladigan o‘ta irodasizlikdir
   
2. 
   shaxsning tipini aniqlash uchun G.Ayzenk tomonidan kiritilgan bo‘lib, introvertlik kishida dilkashlikning yo‘qligida, o‘zi bilan o‘zigina bo‘lib qolishligida, boshqa kishilarga mutlaqo qiziqmasligida va o‘zi ustida chuqurroq o‘ylab ko‘rishga moyilliklik yo‘qligida namoyon bo‘ladi
   
3. 
   turli ta’sirlarga nisbatan hissiyotning tez va kuchli qo‘zg‘alishi bilan xarakterlanadigan tip
   
4. 
   shaxsning yakka psixologik xususiyatlari majmui bo‘lib, bu kishi faoliyati va xulq-atvorining dinamik hamda emotsional tomonlari bilan xarakterlanadi
   
5. 
   kishidagi barqaror psixik xususiyatlarning individual birligi bo‘lib, bu shaxsning mehnatga, narsa va hodisalarga, boshqa kishilarga, atrofdagi muhitga va o‘z-o‘ziga bo‘lgan munosabatlarida ifodalanadigan uning muayyan sharoitlardagi xatti-harakatlarini belgilab beradigan barqaror, yakka psixik xususiyatlari yig‘indisidir
   
6. 
   ayrim kishilarning xarakterini belgilab be- ruvchi xususiyat bo‘lib, bu kishining nihoyatda xushchaqchaqligi, ochiq ko‘ngilligi va boshqa kishilarga zavq bilan qarashlarida, ularga qiziqishlarida namoyon bo‘ladi
   

Qobiliyat insonning shunday psixologik xususiyatidirki, bilim, ko‘nikma, malakalarini egallash shu xususiyatlarga bog‘liq bo‘ladi. Lekin, bu xususiyatlarning o‘zi bu bilim va ko‘nikmalarga taalluqli bo‘lmaydi. Malaka, ko‘nikma va bilimlarga nisbatan odamning qobiliyatlari qandaydir imkoniyat tarzida namoyon bo‘ladi. Qobiliyatlar imkoniyatlardan iborat bo‘lib, biror bir ishdagi mahorat darajasi haqiqatdir.

Qobiliyatlar faqat faoliyatda namoyon bo‘ladi. Shuning uchun ham faqat ana shu qobiliyatlarsiz amalga oshirilishi mumkin bo‘lmagan faoliyatlardagina namoyon bo‘ladi.

Qobiliyatlarning sifat jihatdan tavsifi odam mehnat faoliyatining qaysi sohasida (pedagog, sport, savdo va boshqalar) yengillik bilan «o‘zini topa oladi» va qanday qilib katta yutuq va natijalarga erisha oladi degan savolga javob berish imkoniyatini beradi. Qobiliyatlarni miqdor tavsifi va ularni o‘lchash muammosi bilan ko‘proq chet el psixologlari (Kettell, Termen, Spirmen) va boshqalar shug‘ullanganlar.
Psixologiya fanida qobiliyatlar quyidagicha tavsiflanadi.

1. Tabiiy qobiliyatlar odamlar va hayvonlar uchun xos bo‘lib, idrok qilish xotirada saqlash, oddiy muloqotga kirisha olish shular jumlasidandir. Biologik jihatdan asoslangan bu qobiliyatlar asosini shartli reflekslar hosil bo‘lish jarayoni tashkil etadi. Insondagi va yuksak darajada rivojlangan hayvonlardagi bu qobiliyatlar bir-biridan farq qiladi.

2. Maxsus insoniy qobiliyatlar ijtimoiy-tarixiy tabiatga ega bo‘lib, ijtimoiy hayot va taraqqiyotni ta’minlaydi. Maxsus insoniy qobiliyatlar o‘z navbatida umumiy va xususiy qobiliyatlarga bo‘linadi.

3. Umumiy qobiliyatlar insonning turli faoliyatlari muvaffaqiyatini ta’minlovchi aqliy qobiliyatlar xotira va nutqning rivojlanganligi, qo‘l harakatlarini aniqligi va boshqa xususiyatlardan iborat. Xususiy qobiliyatlar alohida olingan bir faoliyatning muvaffaqiyatini ta’minlaydi.