Mineralogiya

Oltin - Au. Tabiatda oltin toza holda uchraydi- 98-99%, ba`zan aralashmada 65-75% atrofida. Oltin tarkibida kumush 30%, mis esa 9,2% ba`zan 20% bo`lsa - kuproaurit deyiladi.

Oltinning kub singoniyadagi xili tabiatda kam tarqalgan. Ba`zan oktaedr, rombododekaedr qiyofasida uchraydi. Rangi - tilla sariq (kumushga boyi och sariq). Oltin odatda yaltiroq metall, qattiqligi 2,5-3. Oltin egiluvchan va cho`ziluvchan. U osonlik bilan pachoqlanib yupqa varaqchalarga aylanadi.

Tabiatda oltin yupqa - dispers holda bo`ladi. Oltinning bir oz qismi sulfid minerallarida pirit, xalkopirit va arsenopiritlarda joylashadi. Oltinning yirik kristallari mavjud, ammo kam uchraydi. Chilida sochma cho`kindi jinslar oralarida 153 kg sof oltin topilgan. Avstraliyada (Uelsda) 93,5 kg, Rossiyaning Chelyabinsk viloyatida (Mias) 36,0 kg og`irlikdagi oltin topilgan. Oltin kislotalarda erimaydi (faqat KCN da eriydi).

O`taasos magmatik tog` jinslarda oltinning miqdori boshqa magmatik jinslarga nisbatan 10 barobar ko`p (3·10<sup>-6</sup>%) bo`ladi, ammo oltinning aksariyat konlari nordon magmaning gidrotermal mahsulidan paydo bo`ladi. Masalan, Zarmiton (Sh.Nurota) va Muruntov (Qizilqum) oltin konlari shu holda yuzaga kelgan. Oltin kvars tomirlarida va ba`zan shtokverk shakllarida sulfid minerallari, telluridlar, sheelitlar bilan birga uchraydi (3-rasm).

3-rasm. Sof oltin.

O`rta va past haroratli mayda dispersli oltin konlari esa asos, o`rta va nordon vulkan jinslari bilan genetik bog`liqligi aniqlangan. Masalan, Baley, Chelyabinsk, Rossiya, Akenobe i Ikuno Yaponiya. Oltin konlari mayda zarrachali oddiy ko`z bilan ko`rib bo`lmaydigan oltin sulfid minerallarida o`simta ravishda va kvars tomirlarida yuzaga keladi.

Gidrotermal jarayonlarda yuzaga kelgan sulfid-oltin konlarining oksidlanish zonasida limonit, azurit, qo`rg`oshin, vismut, surma oxiralari bilan birga assotsiatsiyada qayta yuzaga kelgan mahsulot sifatida uchraydi. Oltin asosan pul va valuta sifatida hamda bezak ishlarida, zebi-ziynat buyumlarini tayyorlashda, meditsinada, fizik va kimyoviy asboblar tayyorlashda va boshqa ko`plab maqsadlarda qo`llaniladi.

Platina - Pt guruhi minerallari. Sof tug`ma platina guruhiga mansub minerallar xilma-xil, ular platina, iridiy, osmiy, palladiy, rodiy va boshqalar. Platina guruhi minerallari orasida poliksen va palladiyli platinalar yer po`stida keng tarqalgan (20-jadval).