Mineral o‘G‘itlar va tuzlar kimyoviy texnologiyasi 52 5–mavzu: karbamid (mochevina) ishlab chiqarish

MINERAL O‘G‘ITLAR VA TUZLAR KIMYOVIY TEXNOLOGIYASI 
53 
5.1 – rasmda (NH
2
)
2
CO – NH
3
– H
2
O sistemasining holat diagrammasi 
keltirilgan. Karbamid suvda, spirtda va suyuq ammiakda yaxshi eriydi. Uning 
to‘yingan suvli eritmasida 20
O
C haroratda 51,8%, 60
O
C da 71,9% va 120
O
C da 
95,0% (NH
2
)
2
CO bo‘ladi. 
Karbamid kuchsiz asos xossasiga ega bo‘lganligi uchun (25
O
C haroratdagi 
dissotsiatsiya konstantasi 1,5∙10
-14
) kislotalar bilan ta’sirlashib tuzlar hosil qiladi. 
Masalan, karbamid nitrat (NH
2
)
2
CO∙HNO
3
suvda oz eriydi, qizdirilganda esa portlash 
bilan parchalanadi, karbamid fosfat (NH
2
)
2
CO∙H
3
PO
4
esa suvda yaxshi eriydi va to‘la 
dissotsilanadi. 
5.1 – rasm. (NH
2
)
2
CO – NH
3
– H
2
O sistemasining politermik holat diagrammasi 
(to‘yingan eritmalarining bug‘ bosimi MPa da, tarkibi esa % (mol) da ko‘rsatilgan). 
Karbamid ammiak bilan ta’sirlashib ammiakat (NH
2
)
2
CO∙NH
3
hosil qiladi. 
Uning tarkibida 77,9% gacha karbamid bo‘ladi va 46
O
C da inkongurent suyuqlanadi. 
Haroratning ko‘tarilishi bilan suyuq ammiakda karbamidning eruvchanligi ortib 
boradi. Harorat 30
O
C bo‘lganda eruvchanlik suvdagiga nisbatan ham ko‘proq bo‘ladi. 
Karbamid tuzlar bilan ham kompleks birikmalar hosil qiladi. Masalan, 
Ca(NO
3
)
2
∙4(NH
2
)
2
CO va Ca(H
2
PO
4
)
2
∙4(NH
2
)
2
CO larning har bir komponenti ham 
mineral o‘g‘it hisoblanadi. 
Karbamid suvli eritmalarda 80
O
C haroratgacha turg‘oq, harorat ko‘tarilganda 
esa u ammoniy izosianat (sianat – N) ga va undan ammoniy karbonatga aylanadi: 
(NH
2
)
2
CO 
⇄
NH
4
CNO 
NH
4
CNO + 2H
2
O 
⇄
(NH
4
)
2
CO
3

---