Mineral o‘G‘itlar va tuzlar kimyoviy texnologiyasi 52 5–mavzu: karbamid (mochevina) ishlab chiqarish

MINERAL O‘G‘ITLAR VA TUZLAR KIMYOVIY TEXNOLOGIYASI 
63 
Keltirilgan sxemaning salbiy tomoni shundaki, unda ammoniy karbamatning 
karbamidga konversiya darajasi unchalik yuqori emas (62-65%), regeneratsiya 
sistemasi esa murakkab, sintez issiqligidan samarali foydalanish qiyinroqdir. Shuning 
uchun hozirgi paytda keng miqyosdagi takomillashgan jarayonlar qo‘llanila 
boshlandi. Ularni stripping jarayonlar (inglizcha stripping – haydash, strukturani 
buzish) deb ataladi. Bu usul jarayonda ta’sirlashmagan NH
3
va CO
2
larning ko‘p 
qismini sintez bosimida haydash va kondensatsiyalashga asoslangan bo‘lib, ishlab 
chiqarish sxemasini qisqartirish, sintez qismga qaytayotgan suvni kamaytirish va 
kondensatsiya issiqligidan samarali foydalanish imkoniyatini yaratadi. Bu 
jarayonlarda suyuqlanma distillyatsiyasi qarama-qarshi oqimdagi karbonat angidrid 
va ammiak bilan amalga oshiriladi. Bu esa suyuqlanma distillyatsiyasini pastroq 
haroratda olib borishga va karbamidning gidrolizlanishiga barham berilishiga olib 
keladi. 
Stripping-jarayonlar variantlaridan biri Gollandiya firmasining «Stamikarbon» 
usuli bo‘lib, unda karbamid sintezi 13 MPa bosim va 180-190
O
C haroratda reaktor – 
avtoklav 6 da (5.8 – rasm) amalga oshirilib, avtoklav 8-10 elakli to‘siqlarga ega 
bo‘ladi. Unga suyuq holatdagi ammiak va yuqori bosimli ammoniy karbamatning 
suv-ammiakli eritmasi kondensatorlar 5 va 7 dan yuboriladi (t 

170
O
C). 
Ta’sirlashuvchi aralashma avtoklavdan o‘tish vaqtida (45-60 min) muvozanatga 90-
95% erishiladi. 
5.8 – rasm. Stripping-jarayonda karbamid sintezi va suyuqlanma distillyatsiyasining 
prinsipial sxemasi: 
1,11,14 – separatorlar; 2 – kompressor; 3 – issiqlik almashtirgich – distillyator; 4 – 
nasoslar; 5,7 – yuqori bosimli kondensatorlar; 6 – reaktor; 8 – drossel klapani; 9 – 
rektifikatsiya kolonnasi; 10 – isitgich; 12 – yuqori bosimli kondensator; 13,17 – 
idishlar; 15 – desorber; 16 – issiqlik almashtirgich; 18 – skrubber. 

---