Milliy universiteti ijtimoiy fanlar fakulteti «falsafa tarixi va mantiq» kafedrasi



Download 1,2 Mb.
Pdf ko'rish
bet4/41
Sana17.01.2022
Hajmi1,2 Mb.
#383523
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   41
Bog'liq
falsafa tarixi eng yangi davr garb falsafasi

Djon  Styuart  Mill  (1806-1873) 

dastlabki  pozitivizmning  yana  bir  yirik  vakili 

hisoblanadi.  Djon  Mill  о‘z  zamonasida  juda  keng  ma’lumotga  ega  bо‘lgan,  turli  masalalar 

bо‘yicha  о‘z  mustaqil  qarashlariga  ega  bо‘lgan  faylasufdir.  Millning  otasi  Djeyms  Mill  (1173-

1836) ham faylasuf bо‘lgan. Dj.Mill dastlabki ma’lumotini gimnaziyaga bormasdan, о‘z otasidan 

oladi. 3 yoshida esa lotin tilini egallaydi, 14 yoshida esa yunon va lotin tilidagi adabiyotlar bilan 

tо‘liq tanishadi. 17  yoshda  Ost-Indiya  kompaniyasida  ishlar edi.  Dj.Mill tez  orada  departament 

direktori lavozimigacha kо‘tariladi, 1857 yilgacha shu lavozimda ishlaydi.  

Dj.S.Mill  о‘zining  falsafiy  qarashlarida  empirizm  tarafdori  edi,  intuitiv  bilimni  inkor 

qiladi.  Kontning  pozitiv  g‘oyasini  qabul  qiladi,  lekin  ijtimoiy-siyosiy  qarashlarida  unga 

qо‘shilmaydi.  Ma’lum  bо‘lgan  asosiy  asarlari  «Mantiq  tizimi»  (1843)  kо‘p  marotaba  qayta 

nashrdan  chiqarilgan,  chunki  bu  asar  XIX  asrda  an’anaviy  mantiq  bо‘yicha  eng  yaxshi  asar 

bо‘lgan. 

Bu  asarida  Mill  yangi  bilim  faqat  empirik  yо‘l  bilan  olinishi  mumkin,  degan  xulosaga 

keladi.  Dj.Mill  mantiqni  psixologiyaning  bir  tarmoG‘i  sifatida  talqin  qiladi.  Mantiq 



 

qonuniyatlariga  psixologik  asos  beradi.  Deduksiya  uslubi,  uning  fikricha,  hech  qanday  yangi 



bilim bera olmaydi. Bundan tashqari, har qanday xulosa xususiydan umumiylikka qarab boradi. 

Matematika,  Dj.Mill  fikricha,  empirik  tarzda  kelib  chiqqan.  Uning  hamma  aksiomalari 

kuzatish va umumlashtirishga asoslanadi. 

Shunday  qilib,  yangi  hamda  umumiy  bilimlar  manbai  induktiv  malohazadir.  Bekonning 

induktiv  uslubiga  tayanib,  Dj.Mill  induktiv  uslubning  tо‘rt  usulini  ishlab  chiqdi:  1)  kelishuv 

uslubi;  2)  farq  qilish  uslubi;  3)  qoldiq  uslubi;  4)  yо‘ldosh  о‘zgaruvchanlik  uslubi.  Induktiv 

mulohaza, Dj.Mill fikricha, insoniyat bilimining turliligiga ishonishdan iboratdir. 

Hodisalar  о‘rtasidagi  sababiy  bog‘lanishlar  biz  tomondan  uzoq  kuzatishlar  natijasida 

tasdiqlandi, kо‘pgina tasodiflar ham sababiy boG‘lanishlarini isbotlaydi, deydi Dj.Mill.  

Dj.Millning  sababiy  bog‘lanishlar  tо‘g‘risidagi  qarashlari  .mning  g‘oyalariga  о‘xshab 

ketadi.  U  hodisa  sababini  "о‘zgacha  bо‘lgan  hodisalar  yig‘indisi  oqibatidir,  shuning  natijasida 

mazkur hodisa albatta sodir bо‘ladi, - deb tushuntiradi. Sabab tо‘g‘risida Dj.Mill shunday deydi: 

"Ma’lum  dalillar  asosida  keyingi  dalillar  kelib  chiqadi,  bunga  bizning  ishonchimiz  komildir. 

О‘zgarmas oldingi fakt sabab bо‘ladi, о‘zgarmas keyingi fakt oqibat bо‘ladi".  

Shunday  qilib,  Dj.Mill  sabab,  oqibat  munosabatlari  harakatlar  ketma-ketligi  tarzida  hal 

qiladi, keltirib chiqaruvchi, shartlovchi, ishlab chiqaruvchi, yaratuvchi va hokazo munosabatlarni 

e’tiborga olmaydi. 

Materiyani  «doimiy  hissiyot  imkoniyati»  sifatidagi  mashhur  pozitiv  ta’riflash  Dj. 

Millning qalamiga mansubdir. 

Dj.  Millning  fanga  bо‘lgan  munosabati  CH.Pirs  pragmatizmiga  ta’sir  qildi.  U.Djeyms 

Dj.Millga yuksak baho beradi, о‘zining «Pragmatizm» asarini uning xotirasiga bag‘ishlaydi.  

Diniy  qarashlarida  Mill  g‘ayritabiiylikni  fan  doirasidan  chiqib  ketmagan  shaklini  tan 

oladi.  Uning  о‘limidan  sо‘ng  «Din  haqida  uch  lavha»  (1874)  nomli  asari  nashrdan  chiqadi.  Bu 

asardan ma’lumki, u xudoni tan oladi, lekin uning imkoniyatini, kо‘lamini, qudratini cheklaydi. 

Negaki,  xudo  yovuzlikni  birdaniga  yо‘q  qila  olmaydi,  deydi.  Bu  G‘oya  pirovard  natijada 

U.Djeyms  tomonidan  yanada  rivojlantiriladi.  Shuningdek,  Dj.Mill  qarashlari  G.Spenser 

ijodiyotiga ham katta ta’sir etmasdan qolmadi. 


Download 1,2 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   41




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish