Milliy-mafkura-mamlakat-kelajak-poydevori-mavzusi pdf

---

MILLIY ISTIQLOL MAFKURASINING ASOSIY
TAMOYILLARI
G'oya va mafkuralar muayyan xalq va jamiyat hayotidagi
o'ziga xos o'rni hamda ahamiyati bilan farqlanadi. Bu farq uning
milliylik, xalqparvarlik, bunyodkorlik kabi xususiyatlari bilan
belgilanadi. Bizning g'oyamiz milliy istiqlol g'oyasi bo'lib, u
xalqaro huquq qoidalariga, umum insoniy qadriyatlarga,
davlatimiz Konstitutsiyasiga, milliy madaniyatimiz va urfodatlarimizga, vijdon erkinligi,
insonparvarlik, fikrlar rangbarangligi kabi demokratik tamoyillarga mos keladi.
_ M illiy istiqlol g'oyasining asosiy
Bum yadda. toting: tam oyillari deb, uning shakllanish
------------------------ 1 xususiyatlari va amal qilish usullarini
imkoniyatlari va yo'llarini belgilab beradigan yo'nalishlarga
aytiladi. B unday y o 'n alish lar k o'p va h ar biri keng
qamrovlidir. Milliy istiqlol g'oyasi tamoyillari o'zaro uzviy
aloqador bo'lib, milliy va umuminsoniy qadriyatlar uyg'unligi,
qonun ustivorligi kabi talablarni ham nazarda tutadi.
Q o n u n n in g u s tu v o rlig i ta m o y ili
milliy istiqlol g'oyasining huquqiy
asosidir.
M azkur tamoyilning huquqiy me'yorlari mamlakatimiz
K onstitutsiyasining 12-m oddasida quyidagicha belgilab
qo'yilgan: "O'zbekiston Respublikasida ijtimoiy hayot siyosiy
institutlar, m afkuralar va fikrlarning xilma-xilligi asosida
rivojlanadi. Hech qaysi mafkura davlat mafkurasi sifatida
o'rnatilishi mumkin emas".
A lb atta, dav lat ja m iy at siyosiy tizim ining o'zagi,mamlakat barqarorligi va izchil taraqqiyoti
kafolati bo'lgan
siyosiy institutdir. U siyosiy muassasa, ya'ni boshqaruvchi,
uyushtiruvchi va safarbar etuvchi tuzilmadir. O'zbek modeli
haqidagi m avzudan yaxshi bilasizki, bizda davlat bosh
islohotchi. U jam iyatda ijtimoiy-siyosiy barqarorlik, milliy
xavfsizlik, qonun ustuvorligi, ijtimoiy adolat va islohotlar
muvaffaqiyatini ta'minlaydi. Biz milliy va umum bashariy
qadriyatlarga, xalqimizning boy merosiga, taraqqiy topgan
davlatlar tajribasiga tayangan holda insonparvar jam iyat
b arp o etm oqdam iz. Bu b o ra d a olib b o ray o tg an
islohotlarim iz natijasida bugungi kunga kelib m ustabid
tu zu m d an xalos b o ’ldik. X alqim izda "K engashli to'y
tarqamas" degan maqol bor. Umumbashariy dem okratik
tamoyillarning hayotimizdan mustahkam o'rin olishi - milliy
istiqlol g'oyasi asosiy tushuncha va tamoyillarida aks etgan
m aqsad-muddaolarni amalga oshirishimizga bog'liq.
Ш
Inson huquqlari, erkinliklari va hurfikrlik tam oyili milliy istiqlol
g'oyasining ijtimoiy mohiyatini
belgilaydi.
K o n stitu tsiy am iz va q o n u n larim izd a
fuqarolarim izning huquqlari va burchlari to'liq ifodasini
topgan. Milliy istiqlol g'oyasi tamoyillari ana shu huquqiy
asosga ta y an g an h o ld a am alga o sh irilad i. Bu esa

---

dem okratiya mohiyatini teran anglab yetishni, hokim iyat
organlari va fuqarolar o'rtasidagi m unosabatlarni yuqori
saviyaga ko'tarishni talab etadi.
O dam zod azald an intilib kelgan um um insoniy
tamoyillardan biri vijdon erkinligi bo'lib, u "e'tiqod erkinligi"
tushunchasidan ko'ra keng mazmunga ega. "E'tiqod erkinligi"
insonning biror din yoki g'oyaga e'tiqod qo'yishda o'z ixtiyori
bilan ish tutishini ifodalaydi. "Vijdon erkinligi" esa kishining
biror dinga, g'oyaga e’tiqod qilishi yoki um um an e'tiqod
qilmasligini ham anglatadi. Insonning dinsiz yoki xudojo'y
bo'lishi uni ayblash yoki maqtash uchun asos bo’lmaydi. Bu
tam oyil kishining ishonch-e'tiqod borasidagi erkinligi,
jamiyat qonunlariga mos hayot kechirishini bildiradi.
Milliy istiqlol g'oyasining fikrlar rangbarangligini qaror toptirish tamoyili -
dem okratik jam iyat barpo etishning
asosiy shartidir. U shbu tam oyil odam larning xilma-xil
fikrlari, rang-barang qarashlari umumiy maqsad asosida uyg'unlashuvini ifodalaydi. A ynan shu
uyg'unlik milliy istiqlol g'oyasini amaldagi kuchga aylantiradi.
Milliy istiqlol g’oyasining asosiy tam oyillaridan yana
biri - milliy va um um insoniy qadriyatlar uyg'unligidir.
Odamlarning buyuk kelajak yaratish jarayonidagi ishonchini
m ustahkam lashda, fuqarolarning siyosiy m adaniyatini
o 'stirish d a, ularn in g ta ra q q iy o t m uam m olarini to ’g'ri
anglashlarida bu tamoyil muhim g’oyaviy yo'nalish bo'lib
xizmat qiladi.
Milliy qadriyatlarga sodiqlik - istiqlol
g'oyasining tayanchidir. Bu tamoyil
O'zbekistonning har bir fuqarosi o'z
milliy qadriyatlarini asrab-avaylab, kelajak avlodlarga
yetkazishi uchun to'liq imkoniyatlar yaratilishini bildiradi.
V atanim izda istiqom at qilayotgan barcha m illat va elat
vakillari o'z ona tilini, madaniyatini, urf-odatlarini asrash va riv o jlan tirish im koniyatiga ega. T
arixiy m eros va
madaniy boyliklarni, mum toz qadriyatlam i hurm at qilish,
ularni o'rganish mazkur tamoyilning asosiy jihatlaridir.
Milliy istiqlol g'oyasi, shubhasiz, shaxsning e'tiqodi va
insonning ma'naviy olami bilan bog'liq. Bu g'oyani amalga
oshirish, aw alo, har tomonlama bilimli, ma'naviy, jismoniy
va aqliy yetuk insonlami voyaga etkazishga bog'liq. Sog'lom
va barkamol avlodni tarbiyalash, erkin fuqaro ma'naviyatini
shakllantirish ham ana shu vazifalar sirasiga kiradi.
Shaxsning m afkuraviy jarayonlardagi faol ishtiroki
milliy istiqlol g'oyasi tushuncha va tamoyillarini odamlar
qalbi va ongiga singdirishda muhim o'rin tutadi. Chunki,
faol, intiluvchan shaxs milliy istiqlol g'oyasini yetkazuvchi
vosita bo'ladi. Shu tariqa milliy g'oya xalqni aniq maqsadm uddaolar sari yetaklaydigan yagona
bayroqqa aylanadi.
Istiqlol g'oyasi tayanadigan milliy asosdagi
Buni yodda tuting:
yana bir tamoyil xalqimizga xos
jamoaviyKkdir. U jamiyatimizning muhim

---

xususiyati, ijtimoiy hamkorlik va hamjihatlik negizi hisoblanadi.
Jamoaviylik ayniqsa mahalla faoliyatida yaqqil namoyon bo'ladi.
Milliy istiqlol g'oyasini odamlar qalbi va ongiga singdirish,
avvalo, oiladan boshlanadi. Milliy g'oya bu yerda bobolar
o'giti, otaning shaxsiy ibrati, onaning mehri orqali avloddanavlodga, insondan insonga o'tadi, yosh
avlod ongi va shuurida
m uhrlanib boradi. Shu bois g'oyaviy-tarbiyaviy jihatdan
sog'lom oila negizidagi jamiyat va davlat mustahkam bo'ladi.
Bunday oilalarda komil insonlar voyaga etadi, ularning
e'tiqodi va dunyoqarashiga milliy istiqlol g'oyasi asos bo'ladi.
Istiqlol g'oyasining amal qilish jarayonida milliy turmush
tarzimizga xos bo'lgan "shaxs - oila - mahalla" uchligi muhim
aham iyat kasb etadi. O ilada shakllangan iym on-e'tiqod,
odob, aql-idrok ham da tafakkur mahallada yanada yuksalib,
o'zaro totuvlik va hamkorlik munosabatlaridan oziqlanib,
inson kamolotiga xizmat qiladi.
M illiy istiqlol m afkurasi har bir vatandoshim izning
oilasi, jam iyat, el-yurt oldida burch va mas'uliyatini qay darajada ado etayotganini belgilaydigan
ma'naviy mezondir.
Bu - O'zbekistonda istiqomat qiladigan va o'z taqdirini shu
muqaddas zamin bilan bog'lagan har bir kishining "Vatan menga
nima berdi" deb emas, balki "Men Vatanim ravnaqi uchun nima
qilayapman" degan mas'uliyat tuyg'usi bilan yashashi demakdir.
tamoyillaridan biridir. Amaliy tamoyil - biz ko'zlagan
maqsadlar, belgilagan dasturlar va qabul qilgan qarorlarning
aniq hayotiy ijrosini ta'minlash degani.
D em okratik institutlar faoliyatini yo'lga qo'yish va
fuqarolik jam iyati asoslarini shakllantirish - uzoq davom
etadigan jarayon. Prezidentimiz Islom Karimov bu xususda
shunday degan: "Demokratiya jamiyatning qadriyatiga, har
bir insonning boyligiga aylanmog'i kerak. Bu esa bir zumda
bo'ladigan ish emas. Xalqning madaniyatidan joy ololmagan dem okratiya turm ush tarzining tarkibiy
qismi ham bo'la olmaydi. Bu tayyorgarlik ko'rish va demokratiya tamoyillarini
o'zlashtirishdan iborat ancha uzoq muddatli jarayondir".
H ar bir jam iyat, davlat o'zi uchun mos dem okratik
taraqqiyot yo'lini o'zi tanlaydi. O'zbekiston ham o'zi uchun
ma'qul demokratik taraqqiyot yo'lini tanlab oldi. Xususan,
sharqona demokratiyaning bir qator ustuvor jihatlari mavjud.
Bu - g'oyaviy-falsafiy asosda shakllangan insonparvarlikdir.
Sharq siyosiy falsafasida "me'yor" tushunchasiga katta
aham iyat berilgan. Chunki dem okratiya aslida me'yorga
asoslangan siyosiy madaniyatdir. Me'yorning o'zi esa huquq
va burch, erkinlik va tenglik o'rtasidagi muvozanatni anglatadi.
Saylov tizimi, davlatchilik, siyosiy harakatlar, jamoatchilik
fikri, ommaviy axborot vositalari - barchasi Sharqda o'ziga xos
xususiyatlarga ega. Bu xususiyatlar hokimiyatga an'anaviy
ishonch qonuniyati bilan ifodalanadi. Sharq mamlakatlarida
siyosiy qarorlar qabul qilish va ularning amaldagi tatbiqini
ta'minlash, xalq manfaatlari hisobga olingan holda, mas'ul kishilar
tomonidan amalga oshirilgan. Shu tufayli Sharqda "El-yurt nima
Buni yodda tuti

---

Jamiyat hayotini demokratlashtirish
jarayonini yanada chuqurlashtirish
milliy istiqlol g'oyasining amaliy der ekan?" degan m asala har bir hukm dor va siyosatchi
faoliyatida bosh masala bo'lib turgan.
Sharq xalqlari hayotida odil va dono hukmdor g'oyasi
"Avesto" yaratilgan zamonlardan boshlab rivojlanib kelgan.
Sohibqiron Amir Temur faoliyatida "Kuch - adolatda" degan
qoida ustuvor bo'lgani buning yaqqol tasdig'idir. Sharq
mutafakkirlari davlatni, avvalo, jamiyat taraqqiyotidagi ikki
muhim omil - ijtimoiy barqarorlikni ta'minlash va ijtimoiy
adolat mezonlarni amalga oshirish quroli deb tushungan,
qonunchilik va m e'yoriy tizim lar ham aynan ana shu
maqsadlarga xizmat qilgan. Amir Temur "Tuzuklar"i bunga
misol bo'la oladi. Sharqda m ahalla va boshqa o'zini o'zi
boshqarish idoralari asosan jamoatchilik flkriga tayangan
holda ish yuritgan. Ijtimoiy salmoqli masalalami jamoatchilik
m uhokam asiga olib chiqish m ahalla guzarlarida,
choyxonalarda, k arv o n saro y lard a, to 'y -m a'rak a va
hasharlarda amalga oshirilgan. Shu bilan birga, jamoatchilik
fikri davlat qarorlarini qabul qilishda ham muhim o'rin tutgan.
Xullas, Sharq xalqlari, xususan, bizning hayotimizda
azaldan o'ziga xos demokratik an'analar bo'lgan. Umuminsoniy
g'oyalarga o'ta xayrixohligi tufayli xalqim iz zam onaviy
demokratik qadriyatlami ham tez o'zlashtirib olishi shubhasiz.
Demokratiya aslida insoniyatning o'zi qadar tarixiy bo'lib,
u inson faoliyatining turli jihatlariga tatbiq etiladi va turlicha
ko'rinishlarda nam oyon bo'ladi. Zaki Validiy To'g'on bu
haqda shunday deb yozgan edi: "Demokratiyaning birdanbir, yagona retsepti (qolipi) yo'q. Uning
maqsadi millatlarga
va jam iyatlarga o'z ixtiyorlariga muvofiq hayot kechirish
imkoniyatini berishidadir. Demokratiya turli millatda turlicha
bo'lishi mumkin. Lekin uning asosiy sharti bor: millat va
jamiyat orasidagi mas'uliyatga sheriklashib, shunga muvofiq
ravishda ish qonunlariga bo'ysunish kerak bo'ladi. Inglizlarda,
A m erikada, Shvetsiyada, N orvegiyada ish shu tarzda
tuzilgan. R ossiyada esa bu yo'q. 1919 yilda yaxshigina
dem okratik partiyalar vujudga keldi, ammo bolsheviklar
partiyasi tepaga chiqdi-yu, butun boshli partiyalami yo'q qildi