Milliy g’oyada siyosiy institutlar va mafkuralar xilma xilligi tamoyili

Milliy g‘oya ta’sirchanligini oshirish mexanizmlari.

O‘zbekistonning mustaqil taraqqiyoti yillarida shu narsa aniq isbotini to‘diki, ozod va farovon hayotni barpo etishning asosiy omillaridan biri - barqarorlik¬dir. Oxirgi yillarda jahon hamjamiyatida barqaror rivojlanish kontse’tsiyasi keng ommaviylashmoqda. Xususan, BMT hujjatlarida ham barqaror taraqqiyot oliy qadriyat sifatida talqin etiladi, uning universal xususiyatlari, turli modellarining kuchli va zaif tomonlari tahlil etiladi.

Mutaxassislar orasida barqarorlik deganda demokratik tuzilmalarning tez o‘zgaruvchan ijtimoiy jarayonlarga nisbatan aks-tahsir ko‘rsata olish qobiliyati tushuniladi. Bunda barqarorlik demokratiyaning vazifasi deb qaraladi, u o‘ziga kishilarning fuqarolik jamiyati institutlari vositasida davlatni boshqarishdagi ishtirokini ham o‘z ichiga hamrab olishi zarur. «Kuchli davlatdan - kuchli jamiyatga o‘tish» qoidasi hozirda demokratik institutlarni joriy etishni jadallashtirish, jamiyatdagi ijtimoiy barqarorlik jamoatchilikning faolligiga asoslanishi zarurligini ko‘rsatmoqda. O‘z o‘rnida aytib o‘tish joizki, «barqarorlik» tushunchasi ko‘plab yondashuvlarni o‘ziga jamlagan. Ularni quyi¬dagi ko‘rinishda umumlashtirib keltirish mumkin: a) jamiyatda noqonuniy zo‘rlik va kuch ishlatish tahdidining bo‘lmasligi; b) birmuncha uzoq vaqt davomida bir hukumatning amal qilishi, uning o‘zgaruvchan sharoitlarga samarali tarzda moslashuvchanligi; v) konstitutsion tartibning barqarorligi; g) barqaror legitim hokimiyatning barqaror mavjudligi; d) siyosiy tizimda tuzilmaviy o‘zgarishlarni boshqarish imkoniyatining mavjudligi; i) siyosiy kuchlarning muvozanati va b.

Fikrimizcha, bu demokratlashuv jarayonini boshdan kechirayotgan jamiyatlarga xos umumiy me’yorlardir. Ammo umumiylik doimo xususiylikdan tarkib to‘padi. Demokratiyatni tahminlash boshqaruv tizimini, fuqarolik tartibini, boshqaruvning qonuniyligi va ishonchliligini ifodalovchi ijtimoiy-siyosiy barqarorlik sharoitidagina amalga oshirilishi mumkin. Bu esa ozod va obod Vatan barpo etish yo‘lini ta’minlaydi. Demokratik jarayonlar samarasi faqatgina siyosiy institutlarga emas, fuqarolarning ularga jalb etilishiga ham bog‘liq. Siyosiy hayotdagi ishtirok demokratik tartib va jarayonning muhim mezoni bo‘lib, unda siyosiy sub’ektlarning siyosiy munosabatlar va hokimiyat tizimiga jalb etilganligi darajasi ayniqsa, saylovlar jarayonida yaqqol ko‘zga tashlanadi. Shu ma’noda demokratiya jamiyatda saylovchilar ovozi uchun oshkora, barchaning ko‘zi oldida halol raqobatga kirishishni va aholining keng guruhlarining siyosiy jarayonga «kiritilganligini» taqozo etadi.

Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot qurish g‘oyasi erkinlashtirish, erkin mehnat faoliyati va tadbirkorlikni rivojlantirish jarayonlari bilan uzviy bog‘liq. Boqimandalik yoki soxta «umumiy tenglik» g‘oyasiga asoslanib erkin va farovon hayot qurib bo‘lmaydi. Dunyodagi birorta jamiyat bu yo‘l bilan farovon hayotga erishgan emas. Erkin iqtisodiy faoliyatga asoslangan bozor iqtisodi, mulk xilma-xilliga tayanish, erkin va sog‘lom raqobat muhitida o‘rta mulkdorlar qatlami shakllanib boradi. Bu esa o‘z navbatida ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot qurishning sotsial negizi, ijtimoiy tayanchi hisoblanadi. Xo‘sh, o‘rta ijtimoiy qatlamning o‘zi nima? O‘rta qatlam - bu o‘z shaxsiy mulki, yahni turar joylari, shaXsiy trans’ort vositalariga ega bo‘lgan, o‘zini va o‘z oilasini hayotini munosib tarzda tahminlay oladigan, o‘zining va oila ahzolarining fundamental ehtiyojlarini (ta’lim olish, dam olish, sifatli tibbiy Xizmatdan foydalanish) qondirish uchun yetarli moddiy imkoniyatlari mavjud bo‘lgan, ma’naviy hayoti mazmunli bo‘lgan va eng muhimi - bu imkoniyatni o‘z ish haqi va daromadlari evaziga tahminlay oladigan hamda faol ravishda jamiyat ijtimoiy-siyosiy hayotida ishtirok etadigan fuqarolardir. Jamiyatning aynan o‘rta qatlami milliy boylikning asosiy qismini yaratadi, davlat qaramog‘ida boqimandalarcha kun kechirmaydi va jamiyatning “umurtqa suyagi” ni tashkil etadi. Bunday qatlamning shakllanishi shuningdek jamiyatning keskin tabaqalashuviga - oshib-toshib ketgan boylaru, kambag‘al-qashshoqlarga bo‘linib ketishiga yo‘l qo‘ymaydi. Jamiyatda turli ijtimoiy guruhlarning manfaatlarini uyg‘unlashtirish, fuqarolar birdamligini tahminlash asosida umumiy farovonlikni o‘rnatishning eng sinalgan vositalaridan biri ham jamiyatda o‘rta qatlamni barpo etish ekanligini shundan ko‘rsa bo‘ladi.

Mamlakatimizda bozor munosabatlarining shakllanib borishi jarayonida daromadlari, turmush darajasi va sifatiga ko‘ra bir-birlaridan farqlanuvchi qatlamlar shakllanmoqda. Bu tabiiy hol. Ammo bunday holatni hamma ham to‘g‘ri baholayvermaydi. Bunga ayrim shaXslarning boylikka ruju qo‘yishi, ochko‘zlik, isrofgarchilik, o‘zaro yordam va qarindosh-urug‘chilikning yaXshi jihatlarini mensimaslik, o‘zini ko‘z-ko‘z qilishdek illatlar ham sabab bo‘lmoqda. Bunga ayrimlar uchun hayot tarziga aylangan tahmagirlik, ‘oraXo‘rlik, to‘rachilik kabi jirkanch qiyofaga kirayotgan holatlarni qo‘shadigan bo‘lsak, halol mehnat kishisining ruhiy iztiroblarini tushunish qiyin emas. Shu ma’noda prezidentimizning bozor mexanizmlarini hayotga tadbiq etish bilan birga qonunchilikni mustahkamlash va bunda ma’naviy asos bo‘lib Xizmat qiladigan aXloq normalarini ham ijtimoiy hayotda keng yoyish to‘g‘risida kuyunishi bejiz bo‘lmay, adolatli jamiyat qurishga nisbatan Xalqimizning intilishini ifodalaydi.

Bozor munosabatlari qaror to‘ayotgan hozirgi kunda bahzilar faqat yaxshi yeb-ichish, kiyinishnigina o‘z hayotlarining bosh maqsadi deb biladilar. Bundaylar o‘rtasida ko‘zga tashlanib turuvchi istehmolchilik hol nisbatan “ziyonsiz” bo‘lib tuyulgan ma’naviyat va aXloqni mensimaslikdan boshlanib, oxir-oqibat qonunni chetlab o‘tish, keyinchalik uni buzish va oyoq osti qilish kabi jamiyat uchun o‘ta xavfli oqibatlarga olib kelishi tayin. Hozirda mamlakatimiz ijtimoiy-siyosiy taraqqiyotini barqaror taraqqiyot manfaatlari asosida yo‘lga qo‘yishning nazariy-seminar va ilmiy asoslarini ishlab chiqish talab etiladi. Ayniqsa, ijtimoiy jarayonlarni oldindan ko‘ra bilish, uni ‘rognozlash, zarur o‘zgartirishlar kiritib, ularning samarasiga guvoh bo‘lgach, olingan tajribalarni asta-sekin kengroq ko‘lamda tadbiq etish ko‘zlangan maqsadga olib kelishi mumkin. Shunday ekan, hozirgi davrda ijtimoiy jarayonlarning rivojlanish tendentsiyalarini oldindan bashorat qilish, islohotlar uchun o‘ta muhim yo‘nalishlarni loyihalashtirish, modellashtirish katta ahamiyatga ega. Zero, ularning natijalari va Xulosalari islohotni yuritish siyosatida katta yordam beradi. Mamlakatimizda erkinlik tamoyillarining borgan sari keng ildiz otishi, erkin mehnat faoliyati, tadbirkorlikning rivojlanishida mulkdorlar qatlamining shakllanishi va mustahkamlanishi uchun zamin yaratmoqda. 

NAZORAT SAVOLLARI

1. 
   Fuqarolik jamiyati nima?
   
2. 
   Siyosiy institutlar nima?
   
3. 
   Inson huquq va erkinliklari?
   
4. 
   O‘zbekistonning jahon hamjamiyatidagi mavqeini oshirish omillari.
   
5. 
   Strategik vazifalarni amalga oshirishni g‘oyaviy-mafkuraviy ta’minlash zaruriyati nimada?
   

Strategik vazifalarni amalga oshirishning taktik usullari va vositalarini ko‘rsating