Axborotlar tizimini loyixalash tenologiyalari deb AT loyixasini yaratish va yangilashga yo’naltirilgan loyixalash uslub va vositalari, tashkiliy usullari va foydalanilayotgan texnik vositalar yigindisiga aytiladi.
Loyixalash va ajartilgan zaxiralar tegishli vositalaridan foydalanish sharoitida talab etiladigan istemol xususiyatlarini qondiruvchi malu’motlarni qayta ishlab chiqishga yo’naltirilgan mutaxasislar jamoasining faoliyati loyixalash texnologiyasining asosini tashkil etuvchisini tashkil etuvchi texnologik jarayondir.
Texnologik jarayon bu xarakatlarni bajarish uchun zarur bo’lgan vosita va zaxiralar, ijrochilar, ularning izchilligi, xatti –xarakatini belgilaydi.
AT texnalogiyalarini loyixalash tegishli tizmning butun xayotiy davriga tarqatilishi lozim. Mazkur davrning xar bir boskichida – loyixa oldi tadkikoti, texnik va ishchi loyixalarni yaratish, yangilash ishlarini olib borishning uziga xosliklarini xisobga oluvchi tegishli texnologik jarayonlar mavjud.
Kupgina qayta ishlash tizmlarini loyixalash texnologiyasi dasturlash texnologiyasiga uxshatiladi. Birok, bu tushunchalar uxshash emas. Asosiy fark shundaki, dasturalsh texnologiyasi bevosita dasturlash jarayoniga yo’naltirilgan. Bunda yaratilayotgan ATning tashkiliy-iktisodiy moxiyatini loyixalashga kam extibor beriladi, yaratilayotgan tizimlar moslashuvchanligi darajasini oshirish zaruriyati xisobga olinmay, ishlab turgan ATdagi ergonomik omillar taxlildan chiqarib tashlanadi.
ATni loyixalashda amaliy dasturlar paketi(ADP), avtomatlashagn loyixalash tizimlari(ALT), loyixalashning asboblar vositalari kabi loyixalashning ayrim bazasini tashkil etuvchi dasturiy vositalaridan faol foydalaniladi. Bunda umumiy tendenstiya loyixalash baza quvvatini shunday oshirishdan iborat bo’ladiki, toki AT professional dasturchi xodimlarsiz yaratilsin. Shuni taxkilash joyizki, ATni yaratishda loyixalash bazasi dasturiy maxsulotlarni yaratishda foydalaniladigan asboblar vositalariga karaganda ancha muxim rol uynaydi.
AT loyixalash jarayoni natijasi loyixali karorlar xujjatlari, shu jumladan , tizim yaratgan dasturlarni uz ichiga oluvchi loyixadir.
Ma’lumki, istalgan tashkiliy-iktisodiy boshkaruv tizimi obxektiv ravishda uzgarishlarga uchraydi: u yoki bu kursatkichlar xisob-kitob uslubi, kirish va chiqish xujjatlari shakillari, shuningdek, xisob-kitob natijalarini olish reglamentga talablar va boshkalar uzgarmokda. AT ga talablar-AT modofikasiyasi xisobiga boshkaruv obxektida anik axborot jarayonlariga-uning mostligini taxminlash tabiiyditr. Shu munosabat bilan AT moslashuvichanlik xususiyatlariga ega bo’lmogi lozim, uning yordamida uzgaruvchan sharoitlarda Atni avtomatik sozdash taxminlanadi. Oxir-okibatda AT loyixasi shunday bo’lishi lozimki, toki foydalanuvchi tizmini uning ishlash jarayoniida yangilash imkoniyatiga ega bo’lsin.
Loyixalash: jarayonlarini rasmiylashgan aks ettirish uslubi asosida AT ishlab chiqarish jarayonlarini bazali konstrukstiyasi sifatida loyixalashning texnologik operastiyasi tushunchasi yotadi.
Ma’lumotlarni qayta ishlash tizmini loyixalashning texnologik operastiyalari deb kirish, chiqish, uzgartiruvchi, zaxira va vositalar belgilangan texnologik jarayonning nisbatan mustakil parchasi (fragmenti)ga aytiladi Insonda axborotni tartiblashtirish, qayta ishlash va saklashga talab қadim zamondan paydo bo’lgan. Yozuvning paydo bo’lishi xam, balki insonning bu talabini қondirishga intilishi natijasidir.
Eramizgacha 4000 yillardan bizgacha etib kelgan xatlarda shox xazinasi va soliklarda xisobga olingan. Deyarli olti ming yil yozuvlarni olib borish tizimini mukammallashtirish, demak, yozuvni қo’llovchi tizimni xam takomillashtirish davom etdi. Lekin bu vaқtlarning xammasida yozuvlar қo’lda қayta ishlandi. Fakat taxminan 1800 yillarda axborotni qayta ishlashni avtomatlashtirishga birinchi turishlari bo’ldi.
Ayni mana shu vaktda Djekvord Lum gazlamani perfokartalar buyicha bicha boshladi.
Keyinrok xuddi shunday texnologiya mexanik pianinoda kullanildi. XIX asr oxirida Rossiyada va Amerika Kushma Shtatlarida axolini ruyxatga olish perfokartalar yordamida olib borildi.
XX asrda insoniyat informastion portlashning guvoxi bo’ldi. Inson kabo’l kiladigan axborot xar un yilda ikki marta oshayapti. Agar avval fakat asosan matnli va sonli malu’motlar tartiblashtirilgan bo’lsa,xozir inson tuygu organlariga keladigan xamma axborotni qayta ishlash zaruriyat bo’lib koldi. Kompyuter texnologiyalarining sunggi yutuqlari, shu jumladan kommunikastiya vositalarining rivojlanishi bu masalani echishga imkon beradi.
Lekin yangi muammo paydo bo’layapti. Bugun axborotlarni elektron kurinishda saklashni va jamlashni tashkil kilish unchalik murakkab emas ekan. Xatto Internet texnologiyalarini kullab er sharining ixtiyoriy nuqtasidagi elektron arxivdan foydalanishni tashkil kilish mumkin.
Ulkan arxivlarni insonlar uzlariga kerakli axborotni oson va tez topa oladigan kilib tashkil kilish real muammo bo’lib koldi. Malu’motlar bazasini urganishdan oldin malu’motlar bazasining konstepstiyasi sekin-asta axborotni avtomatlashtirilgan tizimining rivojlanishi jarayonida pishib borganligini taxkidlash kerak. Malu’motlar bazasi tushunchasi 60-yillarning oxirlarida paydo bo’ldi. Bungacha malu’motlarni qayta ishlash soxasida malu’motlar fayli va malu’motlarni ulchash tugrisida gapirilar edi.
