Mikroorganizmlarning tabiatda tarqalishi Tuproq mikroorganizmlari va biosfera. Ammonifikasiya jarayoni. Nitrifikasiya

Nitrifikasiyaning ikkinchi fazasida nitrit kislota nitrat kislotagacha oksidlanadi. Bu fazada uchburchak shakldagi mayda tayoqchasimon nitrobakter (Nitrobacter) ishtirok etadi. Reaksiyani tubandagicha ifodalash mumkin:

2HNO₂ + O₂  2HNO₃ + 180kJ (48kkal)

Nitrit kislotaning nitrat kislotagacha oksidlanishi vaqtida oraliq mahsulot sifatida nitrit kislotaning gidrati hosil bo’lib, oxirida u nitrat kislotaga aylanadi. Bu reaksiya quyidagicha ifodalanadi:

HO-N=O  HO-N=(OH)₂  HNO₃

nitrit kislota nitrit kislota gidrati nitrat kislota

Nitrosomonas va Nitrobaster doim birga uchraydi va birining hosil qilgan mahsuloti ikkinchisi tomonidan o’zlashtiriladi. Bu tipdagi ikki mikroorganizm munosabati metabioz deyiladi.

Nitrifikatorlar kimyoviy energaya, SO₂ va N₂O hisobiga organik moddalar sintezlaydi. Energiyani NN₃ ning NNO₂ gacha va NNO₂ ning NNO₃ gacha oksidlanishidan oladi, ya’ni xemosintez jarayonini amalga oshiradi.

Nitrifikasiya jarayonining birinchi bosqichi ikkinchisiga nisbatan jadal o’tadi, chunki birinchi bosqichda 658 kJ, ikkinchi bosqichda atigi 180 kJ energiya ajraladi. Nitrifikatorlar organik modda sintezlash uchun yashil o’simliklar singari, havodagi SO₂ ni yoki tuproqdan NaNSO₃ ni tarkibidagi SO₂ ni o’zlashtiradi. Bikarbonatlar tez parchalanib, SO₂ hosil qiladi: 2NaHSO₃ = Na₂CO₃ + SO₂ + N₂O

Nitrozamonas bir qism uglerodni o’zlashtirishi uchun 35 qism azot oksidlanishi kerak. Bu bakteriyalar ham yashil o’simliklar singari, oziqlanish jarayonida karbonat angidridni o’zlashtiradi.

YAshil o’simliklar SO₂ o’zlashtirishida quyosh energiyasidan foydalanib, o’zi organik moddalar sintezlaydi. Bu jarayon fotozintez deb ataladi.

Nitrobakteriyalar karbonat angidridni o’zlashtirib, organik moddalar hosil qilishda kimyoviy reaksiyalar vaqtida ajralib chiqadigan energiyadan foydalanadi. SHunga binoan bu jarayon xemosintez deb ataladi. Bu reaksiya tubandagicha boradi: 1-fazada: a) 2NH₃ + 3O₂ = 2HNO₂ + 2H₂O + 158kkal

b) CO₂ + H₂O + 112kkal = 1/6C₆H₁₂O₆ + O₂↑

1-fazada: a) 2HNO₂ + O₂ = 2HNO₃ + 48kkal

b) CO₂ + H₂O + 112kkal = 1/6C₆H₁₂O₆ + O₂↑

Xemosintezda fotosintezga nisbatan oz miqdorda organik modda sintezlanadi, albatta. Lekin xemosintez jarayonining o’ziga xos xususiyati shundaki, bunda ham organik moddalar sintezlanib, boshqa organizmlarning o’sishi uchun zamin tayyorlanadi.