Микрои=тисодий статистиканинг объекти, услуби ва вазифалари

Tayanch iboralar: kapital qo‘yilmalar; kapital qurilish; qurilish tannarhi; harakatdagi tarkib haridi; uskunalar haridi; asosiy fondlar kapital ta’miri; yangi texnika; progressiv tortish kuchi; avtoblokirovka; yuqori quvvatli lokomtivlar; avtostop uskunalari; avtomatlashgan signal; optik-simli aloqa liniyasi; yuqori quvvatli.
9.4. Mustaqil ishlash uchun masalalar


1-masala. Quyidagi jadvalda keltirilgan “Kapital qurilish obyektlarining smeta qiymati, tayyorligi va ishga tushirilishi” shartli statistik ma’lumotlar asosida qurilish obyektlari bo‘yicha tayyorlik va ortiqcha ishlar tahlili bajarilsin, xulosa chiqarilib takliflar bildirilsin.

Obyekt raqami	Obyektning smeta qiymati, mln. so‘m	Qurilish boshidan beri bajarilgan, mln.so‘m	Ishga solindi, mln.so‘m	Tugallanmagan qurilish hisobot davri oxirida, mln.so‘m	Tayyorlik darajasi, %	Ortiqcha ishlar %
	70,0	70,0	70,0	-	100	-
	70,	35,0	-	35,0	50,0	50,0
	70,0	-	-	-	-	-
Jami:	210,0	105,0	70,0	35,0	50,0	16,7

2-masala. Quyidagi jadvalda keltirilgan “Temir yo‘l transportida harakatdagi tarkib xaridining dinamikasi” shartli statistik raqamlar asosida temir yo‘l transporti xo‘jaliklari bo‘yicha asosiy fondlar xaridiga ishlatilgan mablag‘lar tarkibi dinamikasining tahlili bajarilsin, unga oid xarid qilingan harakatdagi tarkib turlari izohlansin, ularga ogid xulosa va takliflar berilsin.

T/r	Xarid qilingan harakatdagi tarkib turlari	2010 y.	2011 y.	2012 y.	2013 y.	2014 y.
	Magistral elektrovozlari.	11	12	13	15	24
2.	Teplovozlar jami, shundan:
a	Magistral teplovozlari	9	10	12	20	25
b	Manyovr teplovozlari	3	4	-	-	-
3	Vagonlar jami, shundan:
a	Yuk vagonlari	12	24	98	120	200
b	Yo‘lovchi vagonlar	112	122	120	142	150
4	Koteynerlar jami, shundan:	165	175	199	201	292
a	Katta tonnali konteynerlar	100	75	92	78	98

3-masala. Quyidagi jadvalda keltirilgan “Temir yo‘lda progressiv
tortish kuchi bilan bajarilgan yuk aylanmasi va foydalanishdagi temir yo‘l uzunligi ulushining dinamikasi,” shartli statistik raqamlar asosida
temir yo‘lda qo‘llanilayotgan progressiv tortish kuchidan foydalanish darajasi tahlili qilinsin, uning ahamiyati va zarurati izohlansin, yangi texnika qo‘llanilganlik darajasiga baho berilsin.

Yillar	Temir yo‘l umumiy foydalanish uzunligida		Yuk aylanmasida, ekspluatatsiya t.km.
	elektrifikatsiyali uchastkalar ulushi, %	teplovozli uchastkalar ulushi, %	elektrovozlar bilan bajarilgan yuk aylanmasi	teplovozlar bilan bajarilgan yuk aylanmasi
1991	10	64	60,4	39,6
1995	21	65	61,5	38,5
2010	35	79	62,3	37,7
2014	36	64	63,0	37,2

4-masala. Quyidagi jadvalda keltirilgan “ Temir yo‘l transporti xo‘jaliklari bo‘yicha asosiy vositalar kapital ta’miriga ishlatilgan mablag‘lar tarkibi dinamikasi” shartli statistik raqamlar asosida
temir yo‘lda xo‘jaliklari bo‘yicha asosiy fondlar kapital ta’miriga ishlatilgan mablag‘lar tarkibi dinamikasi tahlili qilinsin, kapital ta’mir harajatlari katta-kichiklik omillari, ahamiyati va zaruratiga izoh berilsin.

T/r	Temir yo‘l transporti xo‘jaliklari nomi	Asosiy vositalar kapital ta’miriga ishlatilgan mablag‘lar ulushi, jamiga nisbatan %
		2010 y.	2014 y.
1	Yo‘l xo‘jaligi va inshoatlar	51,5	55,0
2	Lokomotiv xo‘jaligi	16,7	19,2
3	Vagon xo‘jaligi	9,7	10,5
4	Imorat va inshoot xo‘jaligi	3,3	2,6
5	Yo‘lovchi xo‘jaligi	4,1	4,1
6	Yuk tashish xo‘jaligi	3,3	2,6
7	Aloqa va hisoblash texnikasi, avtomatika va telemexanika xo‘jaligi	2,5	2,7
8	Elektrifikatsiya va elektr ta’minoti xo‘jaligi	2,3	2,0
9	Boshqalar	6,6	3,1

9.5. Nazorat savollari

1. Kapital ta’mir statistikasining vazifasi nimadan iborat?

2. Kapital qo‘yilmalar statistikasining predmeti va vazifasi, ular mazmuni va ahamiyati nimadan iborat?
3. Kapital qurilish statistikasining predmeti va vazifasi nimadan iborat?
4. Qurilish tannarhi statistikasining predmeti va vazifasi nimadan iborat?
5. Harakatdagi tarkib va uskunalar xaridi statistikasining predmeti va vazifasi nimadan iborat?
6. Asosiy fondlar kapital ta’miri statistikasi predmeti va vazifasi nimadan iborat?
7. Asosiy fondlar kapital ta’miri hisobining dastlabki hisob hujjatlari, ular mazumni va zarurati nimalardan iborat?
8. Yangi texnika statistikasi predmeti va vazifasi, ular mazmuni va ahamiyati nimadan iborat?


9.6. Testlar

1. Mavjud asosiy vositalarni yangilash va rekonstruktsiyalashga yo‘naltirilgan nimalar jami kapital qo‘yilmalar deb ataladi?

a) materiallar;
b) xom-ashyo;
c)* harajatlar;
d) yoqilg‘ilar.
2. Rejalashtirish va tahlil bilan bog‘liq moliya masalalari yechimi uchun kapital qo‘yilmalari qaysi manb’asi bo‘yicha guruhlanadi ?
a) ta’mir;
b) yangilash;
c)* moliyalashtirish;
d) yoqilg‘i.
3. Temir yo‘l transportida, qaysi mablag‘, kapital qo‘yilmani moliyalashtirish manb’alaridan birini tashkil etadi?
a) texnik;
b) eski;
c)* xususiy;
d) yoqilg‘i.
4. Yangi temir yo‘l izlarini nima qilish, kapital mablag‘larni o‘zlashtirish asosiy shakllaridan birini tashkil etadi?
a) o‘rash;
b) kamaytirish;
c)* qurish ;
d) guruhlash.
5. Kreditlar shaklida jalb etilgan mablag‘lar, temir yo‘l transportida kapital qo‘yilmalarni moliyalashtirish manb’alaridan birini tashkil etadi?
a) o‘rash;
b) kamaytirish;
c)* qurish ;
d) guruhlash.
6. Kapital mablag‘larni o‘zlashtirish asosiy shakllari bo‘yicha guruhlash, kapital qo‘yilmalar nimasini tavsiflashgan imkon beradi?
a) suvratini;
b) ta’mirini;
c)* tarkibini;
d) maxsulotini.
7. Kapital qo‘yilmalar, birinchi navbatda, ishlab chiqarish jarayonini nima qilishga yo‘naltiriladi?
a) tekislashga;
b) ta’mirlashga;
c)* avtomatlashtirishga;
d) ochishga.
8. Kapital ta’mir mablag‘i hisobidan bekatlarni nima qilish ishlari amalga oshiriladi?
a) qisqartirish;
b) asfaltlash;
c)* kengaytirish;
d) ochish.
9. Kapital qo‘yilmalar nimasi bo‘yicha rekonstruktsiya va texnik qayta qurollanish turlariga ajratiladi?
A) valyutasi;
B) maxsuloti;
V)* yo‘nalishi;
G) banki.
10. Temir yo‘l qayta qurollanganligini tavsiflovchi asosiy ko‘rsatkichlardan biri - bu, umumiy ish hajmida progressiv tortish kuchi (elektr va dizel) bilan nima qilingan, yuk aylanmasining ulushi?
a) yuklangan;
b) o‘lchangan;
c)* bajarilgan;
d) qoplangan.
10 - bob. MEHNAT RESURSLARI STATISTIKASI


10.1. Mehnat resurslari statistikasi, uning ahamiyati va vazifalari

Mehnat va ish haqi statistikasi iqtisodiyotda mavjud bo‘lgan mehnat resurslarini, ularning taqsimlanishi va foydalanishni o‘rganadi.

Eng ahamiyatli masalalari: mehnat resurslarining mavjudligi, ularning tarkibi, taqsimlanishi, ish haqi fondi, uning dinamikasi, mehnat unumdorligi ko‘rsatkichilari, ularning dinamikasi va x.k.
Temir yo‘l transportida mehnat va ish haqi statistikaning asosiy vazifasi mehnat resurslarini, ish xaqi fondini va mehnat unumdorligi ustidan nazorat qilishdan iboratdir.
Mehnat va ish haqi statistikasining vazifasi - temir yo‘l transportida ishlovchilar va xodimlarni statistik o‘rganishdir.
Kuzatish obyekti - temir yo‘l transportidagi har xil toifadagi ishlovchilar va xodimlar soni, ularning ish xaqlari.
Kuzatish birligi - har bir ishlovchining ish vaqti va ish haqi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida mehnat bozorida yuz berayotgan jarayonlarni tahlil qilishning muhim quroli bo‘lib, o‘rtacha yillik miqdorlardagi 1.01 va 1.07.ga nisbatan tuziladigan mehnat resurslari balansi hisoblanadi. U mehnat resurslarining soni va tarkibi,ularning milliy iqtisodiyot tarmoqlaridagi va mulk shakllari bo‘yicha taqsimoti, ishsizlar va iqtisodiy nofaol aholi haqidagi ko‘rsatkichlar tizimi bo‘lib, u faqat mehnat statistikasi ma’lumotlari asosida emas,balki statistikaning boshqa tarmoqlari ko‘rsatkichlarini o‘z ichiga oladi.U jamiyatning ijtimoiiy tuzilishini, mehnatbozoridagi talab va taklifni o‘rganish uchun muhim qurol bo‘lib hisoblanadi.
Mehnat resurslari balansi bir biri bilan bog‘liq bo‘limlardan iborat: uning birinchi bo‘limida mehnat resurslarining soni va tabiy takror paydo bo‘lishi,ikkinchi bo‘limida mehnat resurslarining sohalar va faoliyat turlari bo‘yicha taqsimlanishini ifodalaydi.
Mehnat resurslari balansi chizmasi quyidagicha ifodalash mumkin:
I. Mehnat resurslarining paydo bo‘lish manbalari jami mehnat resurslari, shu jumladan:

• 
  mehnatga layoqatli yoshdagi mehnatga layoqatli aholi;
  
• 
  iqtisodiyotda band bo‘lgan o‘smirlar;
  
• 
  iqtisodiyotda band bo‘lgan keksa kishilar va ishsizlar;
  

II. Mehnat resurslari taqsimoti:

1. 
   jami iqtisodiyotda band bo‘lganlar,shu jumladan:
   
2. 
   iqtisodiyot tarmoqlarida;
   
3. 
   xususiy uy xo‘jaligini yuritish uchun yollanganlar;
   
4. 
   doimiy yo‘nalish va boshqa soha xodimlari;
   
5. 
   mehnat qilish qobiliyatiga ega bo‘lgan ishlab chiqa rishdan holda o‘qiyotganlar;
   
6. 
   mehnat qilish qobiliyatiga ega bo‘lgan,lekin iqtisodiy faoliyat va o‘qish bilan band bo‘lmaganlar;
   

Bu ma’lumotlar tahlil qilinib, bandlik darajasi aniqlanadi, mehnat resurslari taqsimlanishidagi nisbatlar o‘rganiladi. Balans ma’lumotlari bir necha yillar bo‘yicha taqqoslanib,bu masalar dinamikasi o‘rganiladi.