Микрои=тисодий статистиканинг объекти, услуби ва вазифалари

7.2. Asosiy vositalarni guruhlash

Asosiy vositalar turli belgilari bo‘yicha guruhlarga ajratiladi: vazifasi, ishlab chiqarish jarayonidagi ishtirok xususiyati, mansubligi bo‘yicha. Vazifasi bo‘yicha asosiy vositalar ishlab chiqarish va noishlab chiqarish turlariga bo‘linadi. Asosiy ishlab chiqarish vositalari ishlab chiqarishda qo‘llaniladi, noishlab chiqarish vositalariga ishlab chiqarishda ishtirok etmaydigan vositalar kiradi. Asosiy ishlab chiqarish vositalarining umumiy tavsifi uchun mamlakatimizda, quyidagi guruhlar alohida ko‘rsatiladigan, umumiy klassifikatsiyasi qo‘llaniladi: imorat; inshoatlar; mashina va asbob- uskuna hamda jihozlar; o‘lchash va boshqaruv qurilmalari va uskunalari; hisob texnikasi; transport vositalari; asbob-uskuna, ishlab chiqarish va xo‘jalik anjomlari va buyumlari; ishchi va zotli hayvon, ko‘p yillik daraxt va butalar; yerlarni obodonlashtirishga sarflangan kapital harajatlar; xo‘jalik ichi yo‘llari va boshqa obyektlar. Guruhlardagi asosiy vositalar quyidagicha jamlangan:

►imoratlar guruhiga lokomotiv va vagon depolari, bekatlar, yo‘l distantsiyalari, signal va aloqa distantsiyalari, energetika xo‘jaligi va boshqalarning ishlab chiqarish va xizmat imoratlari kiradi;
►inshoatlar va uzatish uskunalari guruhiga - yo‘l, uning barcha qurilmalari va elementlari, ko‘priklar, tonnellar, signal va aloqa uzatish uskunalari; kontakt simi liniyalari va boshqalar kiradi;
►mashina va asbob- uskuna hamda jihozlarga – kuch mashinalari va jihozlar; generatorlar; bug‘ qozoni va turbinalari; ichi yonadigan dvigatellar; to‘g‘irlagichlar; barcha turdagi stanoklar; presslar; o‘lchov va boshqaruv qurilmalari va uskunalari; hisob texnikasi; o‘quv –sinov qurulmalari va boshqalar kiradi;
►transport vositalariga – lokomotivlar; motovagonli harakatdagi tarkib; barcha turdagi vagonlar; avtomotorelsli transport; avtomobillar, temir yo‘l izi mashinalari va boshqalar kiradi;
►boshqa asosiy ishlab chiqarish vositalariga - yordamchi-qo‘shimcha faoliyat mehnat vositalari sifatida ishlatiladigan obyektlar, qurulish, qishloq xo‘jaligi, o‘rmon xo‘jaligi, savdo va umumiy ovqatlanish obyektlari kiradi;
►noishlab chiqarish vositalariga -uy-joy va kommunal xo‘jalik, ta’lim, madaniyat va san’at, sog‘liqni saqlash, jismoniy tarbiya va ijtimoiy ta’minot mehnat vositalari kiradi;
Ishlab chiqarish jarayonidagi ishtiroki bo‘yicha foydalanuvdagi va nofoydalanuvdagi turlariga ajratiladi. Nofoydalanuvdagi asosiy vositalar qatoriga- zaxiradagi, konservatsiyadagi va yo‘ldagi obyektlar kiradi. Ishlab chiqarish jarayonidagi faoliyat xususiyati bo‘yicha asosiy vositalar aktiv va passiv turlariga bo‘linadi. Mansubligi bo‘yicha xususiy va ijaradagi (qisqa muddatli yoki uzoq muddatli) asosiy vositalarga ajratiladi. Asosiy ishlab chiqarish vositalari tarkibini tavsiflash va tarkibiy o‘zgarishlarni aniqlash uchun, umumiy klassifikatsiya asosida yiriklashtirilgan guruhidan foydalaniladi.