Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot

Ko‘pchilikka qo‘shilishi samaradorligi
— bu iste‘mol talabni o‗sish samarasi 

---

384 
bo‗lib, qo‗pchilik sotib oladigan tovarni umumiy qabul qilingan me‘yorlarga ko‗ra 
sotib olish. 
Lorens egri chizig‘i
 
– daromadlar tengsizligi darajasini miqdoriy aniqlashning 
grafik tasviri
. Daromadlar tengsizligi darajasini miqdoriy o‘lchash uchun jahon 
amaliyotida Lorens egri chizig‘idan foydalaniladi. 
«Oilalar ulushi» yotiq chiziqda, 
«daromadlar ulushi» esa tik chiziqda joylashgan. Nazariy jihatdan daromadlarning 
mutlaq teng taqsimlanishi imkoniyati bissektrisa o‗qida burchakni teng ikkiga 
bo‗luvchi ifodalangan bo‗lib, u oilalarning har qanday mazkur foizi 
daromadlarning mos keluvchi foizini olishini ko‗rsatadi. Bu oilalarning 20% i 
barcha daromadlarning 20%ni olsa, 40% –40%, 60% –60% va h. k. ni olishini 
bildiradi, mos keluvchi nuqtalar bissektrisa o‗qida joylashadi. Mutloq tenglikni 
ifodalovchi chiziq va Lorens egri chizig‗i o‗rtasidagi tafovut daromadlar teng-
sizligi darajasini aks ettiradi. Lorens egri chizig‗idan turli davrlarda yoki turli 
mamlakatlarda yoki aholining turli guruhlari o‗rtasida daromadlarning 
taqsimlanishini taqqoslash uchun foydalanish mumkin. Bunda soliqlar chiqarib 
tashlangan va chiqarilmagan hamda ijtimoiy trans- fert to‗lovlarni o‗z ichiga olgan 
daromadlar hisobga olinadi.

Masshtab samarasi
- bu ishlab chiqarish masshtabining kengayishi surati bilan 
mahsulot ishlab chiqarishni o‗sish surati o‗rtasidagi bog‗liqlikni ifodalaydi. Ishlab 
chiqarishda foydalaniladigan omillar miqdoriga ishlab chiqarish masshtabi 
deyiladi. 
Ma’naviy tavakkalchilik 
— yo‗qotishlar sug‗urta kompaniyasi tomonidan 
to‗liq qoplanishiga ishonch hosil qilgan holda vujudga kelishi mumkin bo‗lgan 
yo‗qotishlar ehtimolini ongli ravishda oshirib ko‗rsatishga intiluvchi shaxsning 
xatti-harakati. 
Mehnat bozorida monopsoniya
— bu mukammallashgan raqobatdagi mehnat 
bozorining alohida bir chetki ko‗rinishi bo‗lib, bunda biror kichik shahardagi 
yagona firma mahalliy aholining qo‗p qismini ish bilan ta‘minlaydi. 
Mehnatni chekli mahsuloti
- boshqa ishlab omillari sarfi o‗zgarmaganda bir 
birlik qo‗shimcha mehnat sarfi hisobidan ishlab chiqarilgan qo‗shimcha mahsulot. 

---

385 
Monopoliya
 
(yunon. – bir, yagona; sotaman) – monopol yuqori narxlarni 
o‗rnatish hamda monopol yuqori foyda olish maqsadida tarmoqlar, bozorlar va 
yaxlit makroiqtisodiyot ustidan hukmronlikni amalga oshiruvchi yirik korxonalar 
(firma, korporatsiyalar)ning birlashmalari. 
Monopoliyaning to‘lik yuki yoki jamiyatning sof yo‘qotishi
— monopolist 
bo‗lmagandagi mahsulot ishlab chiqarish hajmidan monopolist ishlab chiqargan 
mahsulot ayirmasiga teng. 
Muvozanat narx
(equilibrium price) — talab bilan taklifni tenglashtiruvchi 
narx. Muvozanat narxga to‗g‗ri keladigan tovar miqdoriga muvozanat mahsulot 
miqdori deyiladi. 
Mukammal raqobatlashgan bozor
- agar bozor quyidagi xususiyatlarga ega 
bo‗lsa: bozor sub‘ektlar tovar narxiga ta‘sir qila olmaydi; firmalarni bozorga kirish 
va chiqishi erkinligi; sotuvchilar birgalikda harakat qilmaydi; bozor to‗g‗risidagi 
barcha axborotlar bilan bozor sub‘ektlari tanish. 
Narx
(price) - bir birlik tovarni sotib olish uchun to‗lanadigan pul miqdori. 
Narx diskreminatsiyasi
(price discremination) — bunda firma bir xil tovarni 
har xil narxda sotib olish imkoniyati har xil bo‗lgan xaridorlarga sotadi. 
Naflik
— iqtisodiy ne‘matlarni, shaxs ehtiyojini qondirish darajasi. Ne‘mat 
inson ehtiyojini qancha to‗laroq qondirsa, uning nafligi shuncha yuqori bo‗ladi.