Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot

Muqobil xarajatlari
- bu savdo agenti bajarishi shart bo'lgan to'lovlar yoki 
ishlab chiqarish manbalarini yetkaziib beruvchiga ushbu manbalarni muqobil 
tarmoqlarda foydalanishni taqsimlash uchun berishi shart bo'lgan daromadlar. 
Muqobil xarajatlari resurslarning egalariga tegishli bo'lgan barcha to'lovlarni o'z 
ichiga oladi va ma'lum bir ishlab chiqarish jarayoni uchun ushbu manbalarni 

---

172 
barqaror yetkazib berilishini kafolatlash uchun yetarli. Imkoniyat xarajatlari 
deganda korxonadan mustaqil bo'lgan yetkaziib beruvchilar foydasiga to'lanadigan 
tashqi xarajatlar, shuningdek kompaniyaning o'z resurslaridan mustaqil 
foydalanganlik uchun kompensatsiya sifatida talqin qilinadigan ichki xarajatlar 
tushuniladi. Ichki xarajatlarning elementlaridan biri tadbirkor tomonidan o'zi 
bajaradigan mehnat funktsiyalari uchun mukofot sifatida normal foyda hisoblanadi. 
Imkoniyat narxlari cheklangan resurslar va ushbu iqtisodiy agent tomonidan 
ulardan foydalanishni tanlash tufayli yuzaga keladi. 
Muqobil xarajatlarining qiymati har xil yo'llar bilan aniqlanadi: a) resurs egasi 
tomonidan o'z mahsulotlarini ishlab chiqarishda foydalangan holda ularni boshqa 
iste'molchilarga sotmaslik uchun bergan pul daromadlari; b) zarur resurslarni sotib 
olish va ulardan foydalanish xarajatlari; c) tadbirkor alternativ ishlatilishining 
oldini olish uchun resurs yetkaziibi beruvchini taqdim qilishi kerak bo'lgan 
daromadlar. Shu bilan birga, ma'lum bir pul birligidagi muqobil xarajatlarni 
aniqlash va ifodalash juda qiyin, birinchi navbatda ularning hisob-kitoblari 
sub'ektiv va faraziydir. Ikki iqtisodiy agentlarning o'zaro munosabatlarida bir-
birining imkoniyat xarajatlari qiymatini aniq aniqlash mumkin emas. 
Muqobil xarajatlarining afzalliklari shundan iboratki, agar buxgalteriya hisobi 
xarajatlari bitimlar natijalari bo'yicha, ya'ni vaqt omilini hisobga olmasdan 
hisoblab chiqilsa, unda bu omil imkoniyat xarajatlari uchun xarakterlidir, chunki 
ishlab chiqarish resurslaridan foydalanish turli davrlarda ro'y beradi. O'tkazib 
yuborilgan imkoniyatlar kontseptsiyasi eng maqbul iqtisodiy qarorlarni qabul 
qilish jarayonida muhim vosita bo'lib ko'rinadi. Mikroiqtisodiyot alternativa va 
tanlov bozor sharoitida boshqarishning ajralmas belgilari ekanligi nuqtai nazaridan 
kelib chiqadi. 
Ishlab chiqarish xarajatlarini tasniflash variantlari xilma-xil. Biz aniq va 
yashirin xarajatlar o'rtasidagi farqni belgilashdan boshlaymiz.