Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot

n
x
x
x
f
U
,...,
,
2
1

, 
bu yerda 
U
- naflik darajasi; 
n
x
x
x
,...,
,
2
1
- 1, 2, ..., n - ne‘matlar hajmi. 
Naflik funksiyasi orqali nafaqat umumiy naflikni ifodalash mumkin, balki 
ketma-ket ne‘matdan qo‗shimcha bir birlik iste‘mol qilish natijasida oladigan 
qo‗shimcha o‗sgan naf miqdorini ifodalovchi, chekli naflikni ham aniqlash 
mumkin. 
Umumiy naflik - bu iste‘molchilarning ma‘lum bir tovarlar to‗plamini iste‘mol 
qilishdan olgan qoniqishidir. Naflik foyda - bu qoniqish (naflilik) darajasining 
oshishi yoki ma‘lum bir davr uchun qo‗shimcha mahsulot birligidan foydalanish. 
Nafli foyda, bu berilgan tovarning qo‗shimcha birligini sotib olish natijasida jami 
naflilik (ortish) ga teng bo‗lgan naflilik deb ataladi. 
Umumiy va marjinal naflilik o‗rtasida bog‗liqliklar mavjud. Umumiy naflilik 
barcha qo‗shilgan cheklangan kommunal xizmatlarning yig‗indisiga teng. Umumiy 
naflilik ortib borayotgan iste‘mol bilan ortib bormoqda, ammo pasayish sur‘ati, 
chunki talab to‗yinganligi sababli naflilik darajasi kamayadi. 

---

57 
Masalan, agar muzqaymoqning ikki porsiyasini iste‘mol qiladigan kishi uchdan 
birini iste‘mol qilsa, unda umumiy nafliligi oshadi va agar u to‗rtdan birini iste‘mol 
qilsa, u o‗sishda davom etadi. Biroq, muzqaymoqning to‗rtinchi qismining 
marjinal (ortib boruvchi) nafliligi uchinchi qismini iste‘mol qilishning marjinal 
nafliligi kabi katta bo‗lmaydi. 
Me‘yoriy naflik - bu naflik funksiyasidan biror bir ne‘mat o‗zgaruvchisi 
bo‗yicha olingan xususiy hosiladir. 
i
i
X
U
MU



, 
bu yerda 
X
i
- 
i
-ne‘mat miqdori; 
MU
i
- 
i
-ne‘mat bo‗yicha chekli naflik. 
Me‘yoriy naflik 
(
)
MU
- bu biror ne‘matdan qo‗shimcha bir birlik iste‘mol 
qilish natijasida (boshqa ne‘matlar iste‘moli o‗zgarmaganda) iste‘molchi 
tomonidan olinadigan qo‗shimcha naf. 
Odatda, biror-bir ne‘matni iste‘mol qilish oshganda (boshqa ne‘matlar 
iste‘moli hajmi o‗zgarmaganda), umumiy naflik o‗sadi. Demak chekli naflik 
musbat.
0

MU
. 
Lekin, shu bilan birga, biror-bir ne‘matdan har bir birlik qo‗shimcha iste‘mol 
(boshqa ne‘matlar iste‘molga hajmi o‗zgarmaganda) oldingisiga nisbatan kamroq 
naf beradi va ne‘matning bu xususiyatiga me‘yoriy naflik ning kamayish qonuni 
deyiladi. 
Matematik tilda bu naflik funksiyasining ikkinchi tartibli hosilasi noldan kichik 
degani: 


0
2
2
'




X
U
MU
. 
Talabni aniqlashning asosida me‘yoriy nafligining kamayish qonuni yotadi. 
Ma‘lumki, iste‘molchi uchun ne‘matning me‘yoriy nafligi kamayib boradi va 
ishlab chiqaruvchilar qo‗shimcha birlik mahsulot sotishlari uchun ne‘mat narxini 
pasaytirishlari kerak bo‗ladi. Umumiy naflik bilan me‘yoriy naflikning o‗zgarishi 
quyidagi rasmda keltirilgan (3.1-rasm).

---

58