Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot

9.7- rasm. Birinchi darajadagi narx bo'yicha kamsitish shaklda 
keltirilgan. 
Eng maqbul monopoliya chiqishi marjinal daromad va marjinal qiymat egri 
chiziqlari (MC va MR) bilan kesishganda L nuqtasida va Q
2
* P
2
* narxida bo‗ladi. 
Iste‘molchilarning ortiqcha qismi P
2
AL maydoniga teng, sotuvchining ortiqcha 
qismi CP
2
LE
2
maydoniga teng. Monopolist iste‘molchiga P
2
AL-ning ortiqcha 
miqdorini oladi Q
2
* ishlab chiqarish hajmiga ega bo‗lgan mukammal raqobat 
xaridor tomonidan belgilanadi. 
Monopolist o‗z tovarlarini barcha mumkin bo‗lgan xaridorlarning talab 
funksiyalari to‗g‗risida to‗liq ma‘lumotga ega bo‗la olmasligi sababli, sof shaklda 
ushbu turdagi kamsitish mumkin emas. Tovar narxining kamsitilishiga ma‘lum 
darajada yaqinlashish, xaridorning oz sonli qismi, har bir tovar birligi ma‘lum 
iste‘molchilarning buyurtmasi bo‗yicha chiqarilganda mumkin. 
Ikkinchi darajadagi narxlarni kamsitish tovarlarning narxi barcha xaridorlar 
uchun bir xil bo‗lganda yuzaga keladi, ammo ular harid hajmiga qarab farqlanadi. 
Binobarin, monopoliyaning umumiy daromadi (mijozlarning harajatlari) 
o‗rtasidagi o‗zaro bog‗liqlik nomoddiy harakterga ega bo‗ladi va narxlar nochiziqli 
yoki ko‗p qismli tarif deb ataladi. 
Ushbu turdagi narxlarni belgilashda tovarlar muayyan tomonlarga guruhlanadi, 
ularning har biri uchun har xil narx belgilanadi. Amalda, narxlarni kamsitishning 
ushbu turi tovarlar narxiga chegirmalar va qo‗shimcha to‗lovlar shaklida amalga 
oshiriladi. 

---

225 
9.8-rasm. Biz ikkinchi darajadagi narxlarni kamsitishni tasvirlaymiz. 
9.8-rasm monopoliya mahsulotning barcha ishlab chiqarilishini uch qismga 
ajratdi va har birini turli narxlarda sotadi. Aytaylik, birinchi Q
1
tovar birligi P
1
narxda, keyingi Q
2
-Q
1
birliklar P
2
narxida, keyingi Q
3
-Q
2
birliklar P
3
narxida 
sotiladi. 
Shunday qilib, Q
1
mahsulotni sotishdan monopolistning umumiy daromadi Q
2
birliklarini sotishdan olingan OP
1
AQ
1
to‗rtburchagining maydoniga – OP
1
AKBQ
2
shaklining maydoniga, Q
3
birliklarni sotishdan - butun hisoblangan raqamning 
maydoniga tengdir. 
9.8-rasmda Q
3
birliklarini P
3
-ning bitta narxida sotilishidan keladigan daromad 
OP
3
CQ
3
to‗rtburchagining maydoniga tengligi va P
3
P
1
AKBL (iste‘molchi 
profitsiti) raqamining maydoni monopolist tomonidan ikkinchi darajadagi narxlarni 
kamsitish asosida belgilanadi. Talab egri chizig‗i ostidagi ochilmagan 
uchburchaklar maydoni monopolist tomonidan ajratilmagan iste‘mol iste‘molining 
ortiqcha qismi hisoblanadi. 
Ikkinchi darajadagi narxlarni kamsitish ko‗pincha narx chegirmalari yoki 
chegirmalar ko‗rinishida namoyon bo‗ladi (yetkazib berish hajmi bo‗yicha; 
kuminativ chegirmalar - temir yo‗lda mavsumiy chiptalar; vaqtga nisbatan 
kamsitish - ertalab, tushdan keyin, kechqurun film namoyishlari uchun har xil 
narxlar; abonent to‗lovi olinadi) sotib olingan tovarlar miqdorini mutanosib to‗lash 
bilan birgalikda). 
Uchinchi darajadagi narxni kamsitish turli odamlarga tovarlar turli narxlarda 
sotilishini anglatadi, ammo ma‘lum bir xaridor sotib olgan har bir tovar bir xil 
narxda to‗lanadi. 

---

226 
Agar birinchi ikki darajadagi narx diskriminatsiyasi tovarlarni guruhlarga 
ajratishi kerak bo‗lsa, uchinchi darajadagi narx diskriminatsiyasining asosi 
xaridorlarning o‗zlarini sotish narxi belgilangan guruhlarga yoki bozorlarga 
ajratishidir.