Mikrobiologiyada laboratoriya mashg’ulotlari

Simbiotik  azotfiksatorlar.  Bular  tugunak  bakteriyalar  bo'lib, 
dukkakli  o'simliklar  bilan  simbioz  holatda  yashaydi  va  havodagi 
azotning  tuproqqa  yig'ilishiga  yordam  beradi.  Tugunak  bakteriyalar 
dukkakli  o'simliklarning  ildizida  yashashga  va  rivojlanishga 

---

 
78 
moslashgan.  Hozirgi  vaqtda  olimlar  tugunak  bakteriyalarning  16  tur 
xillari  aniqlangan.  Bular  bir-birlaridan  morfologik,  fiziologik  va 
kultural xususiyatlariga qarab farqlanadi. Har qaysi tugunak bakteriya 
dukkakli  o'simliklar  ildizida  yashashga  moslashgan.  No'xat,    mosh, 
beda,  loviya,  sebarga,  nut,  lyupina  va  boshqa  dukkakli  o'simliklar 
bilan simbioz holatda yashab, azot to'playdi.  
Tugunak  bakteriyalari  o'zining  faolligi  va  tuproqdagi  azot 
to'plash  qobiliyatiga  qarab  ham  bir  necha  xilga  bo'linadi.  Tugunak 
bakteriyalarning faol formasi dukkakli o'simliklar ildizida hosil qilgan 
tugunaklari  odatda  katta,  usti  tekis,  pushti  rangli  bo'ladi.  Tugunak 
bakteriyalarning  rivojlanish  jarayoni  juda  murakkab  bo'ladi. 
Rivojlanishning  boshlang'ich  davrida  ular  harakatchan,  mayda 
tayoqcha  shaklida  bo'lib,  so'ngra  o'zlarining  shakllarini  o'zgartirib, 
belbog'li  yirik  tayoqcha  bakterioidlarga  aylanadi,  ya'ni  o'zlarining 
tanalarida shoxchalar hosil bo'ladi. 
Tugunak  bakteriyalar  hujayrasining  kattaligi  1  mikrondan  4-5 
mikrongacha,  optimal  yashash  harorati    25-28ºS  bo'lib,  60-70ºS  da 
o'ladi,  15-19ºS  sovuqda  rivojlanishda  to'xtamaydi.  Muhitning 
reaksiyasi  betaraf  bo'lsa,  tugunak  bakteriyalar  yaxshi  rivojlanadi. 
O'simliklar  gullaganda  dukkakli  o'simlik  ildizidagi  tugunaklarning 
faolligi  oshadi.  Tugunak  bakteriyalar  tuproqdan  dukkakli  o'simliklar 
ildiziga ildiz tukchalari orqali o'tib ildizda tugunaklar hosil bo'ladi.