Mikrobiologiya va virusologiya

№ 
Mustaqil ta`lim 
mavzulari 
Berilgan 
topshiriqlar 
Bajar.
muddat. 
 Hajmi 
(soatda) 
1. 
Hozirgi zamon 
diagnostikasining eng sezgir 
immunologik usullari. 
Adabiyotlardan 
konspekt qilish.
Individual 
topshiriqlarni 
bajarish.
3-semestr 
1 - hafta 
8 
2. 
Bakterial va virusli 
kasalliklarning tarqalishi, 
yuqishi va ularning oldini 
olish chora-tadbirlari. 
Adabiyotlardan 
konspekt qilish.
Individual 
topshiriqlarni 
bajarish.
2 - hafta 
8 
3. 
Antibiotiklarni hosil 
qiluvchi mikroorganizmlar 
va ularni hosil qiluvchi 
mikroorganizmlar 
biologiyasi
Adabiyotlardan 
konspekt qilish.
Individual 
topshiriqlarni 
bajarish.
3 - hafta 
8 
4. 
Bakteriyalarni uzluksiz 
ko`payishi va ularni 
sanoatdagi ahamiyati 
Adabiyotlardan 
konspekt qilish.
Individual 
topshiriqlarni 
bajarish. 
4 - hafta 
8 
5. 
Grammanfiy va grammusbat 
bakteriyalar, ularning tavsifi
 
Adabiyotlardan 
konspekt qilish.
Individual 
topshiriqlarni 
bajarish. 
5 - hafta 
8 
6. 
O`simlik viruslarini urug` 
orqali tarqalishi. 
 
Adabiyotlardan 
konspekt qilish.
Individual 
topshiriqlarni 
bajarish. 
6 - hafta 
8 
Jami: 
48 
7. 
Virus DNK si va RNK si 
sintezi lokalizatsiyasi. 
Adabiyotlardan 
konspekt qilish.
6 

---

110 
Individual 
topshiriqlarni 
bajarish. 
4 - semestr 
1 - hafta 
8. 
Virusologiyada 
qo`llaniladigan zamonaviy 
diagnostika usullari 
Adabiyotlardan 
konspekt qilish.
Individual 
topshiriqlarni 
bajarish. 
2 - hafta 
8 
9. 
Hozirgi kunda turli 
epidemiya va pandemiyaga 
olib kelayotgan inson va 
hayvon virusli kasalliklari. 
Zika, Filoviruslar, Ebola, 
Margburg viruslari, ularning
o`choqlari, yuqish omillari. 
Adabiyotlardan 
konspekt qilish.
Individual 
topshiriqlarni 
bajarish. 
3 - hafta 
6 
10. Yangi ochilgan viruslar 
mimi-, mega- va pandora 
viruslari, ularning 
xususiyatlari. 
Adabiyotlardan 
konspekt qilish.
Individual 
topshiriqlarni 
bajarish. 
4 - hafta 
6 
11. Fitovirusologiyaning 
zamonaviy muammolari. 
Adabiyotlardan 
konspekt qilish.
Individual 
topshiriqlarni 
bajarish. 
5 - hafta 
8 
12. Viruslarning toza 
preparatlarini olish 
zamonaviy usullari. 
Adabiyotlardan 
konspekt qilish.
Individual 
topshiriqlarni 
bajarish. 
6 - hafta 
6 
13. Viruslardan himoyalanish va 
qarshi kurash choralarini 
tahlil qilish. 
Adabiyotlardan 
konspekt qilish.
Individual 
topshiriqlarni 
bajarish. 
7 - hafta 
8 
Jami: 
48 
Hammasi:
96 

---

111 
GLOSSARIY:
Avirulentlik – kasallik keltirib chiqarish xususiyati yo`qotilgan, patogenligi 
pasaygan mikroorganizm.
Avtoklav – elektr tarmog`i orqali suv bug`ini yuqori bosimda ta’sir ettirib, 
sterilizatsiya uchun ishlatiladigan apparat.
Antibiotiklar – (gr. Anti-qarshi + gr. Bios- hayot ) – mikroorganizmlar, o`simliklar
yoki hayvonot (jonzot) organizmi to`qimalari ishlab chiqaradigan va 
mikroorganizmlar rivojlanishini tanlab so`ndiradigan yoki o`smalar hujayralarini
rivojlantirmay qo`yadigan moddalar.
Antiseptika (gr. Anti-qarshi + gr.septikos-chirituvchi sip. chirishiga qarshi –esk.) 
– jarohatdagi, patologik tuzilmalardagi va bir butun holida butun organizmdagi
mikroorganizmlarga qiron keltirishga qaraltigan davolash – profilaktik tadbirlar 
majmui.
Bakteriya - (gr. Bakterion - tayoqcha) – 1. Tanasida nukleoid, sitoplazmatik 
membrana , tig`iz hujayraviy devor bo`lishi bilan ajralib turadigan va ko`ndalang 
bo`linish bilan ko`payadigan bir hujayrali mikroorganizm .
Bakteriologiya - ( gr. Bakterion- tayoqcha,+gr. Logos- talimot ) - bakteriyalar 
tuzilishi, 
fiziologiyasi, 
biologik 
qiyofasi, 
sistematikasi 
va 
genetikasini 
o`rganadigan , ularning tabiatda tutgan o`rni va tarqalishini tatqiq qiladigan fan, 
mikrobiologiya faniga asos solgan, endilikda esa uning bir bo`limi hisoblanadi.
Bakterioskopiya - ( gr. Bakterion- tayoqcha,+gr. Logos- talimot )-skoreo-ko`zdan 
kechirmoq, tekshirmoq)- bakteriyalarni mikroskop ostida ko`zdan kechirish, 
tekshirish, tatqid qilish.
Botulizm- Botulizm lot. Botulus – kolbasa + izm; sin allantiazis, ixtizim) -
clostridium botulinum bakteriyalari ishlab chiqaradigan toksinlar tasirida kelib 
chiqadigan o`tkir yuqumli ichak kasalligi; nerv sistemasining og`ir buzilishlari;
ko`z akkomodatsiyasi, ko`zni harakatlantiruvchi, yutishi va nafas olish
mushaklari parezi, keyinchalik ularning falaji kabi belgilar bilan yuzaga chiqadi.
Vaksina (lot. Vaccinum - sigirniki) - mikroorganizmlarning tirik yoki o`ldirilgan
qo`zg`atuvchilaridan tarkib topgan tabiiy preparat; bu termin sigir chechagidan
tayyorlangan va chechakka qarshi ishlatiladigan preparat – sigirniki ― degan
nomdan olingan. Odam va hayvonlarga yuquvchi kasalliklarga qarshi faol 
immunlash, davolash uchun mo`ljallangan.
Vaksinatsiya - odam (yoki hayvon) tanasiga vaksina kiritish yo`li bilan yuqumli 
kasalliklarga qarshi faol immunitet hosil bo`ladi.
Virus - (lot. virus – zahar ) – yuqumli kasalliklarga sabab bo`ladigan ultra 
mikroskopik tanachalar.
Virusologiya - (lot. Virus- zahar + gr. Logos- talimot ) – viruslarning
tuzilishi, biologik himoyasi, sistematikasi, genetikasi, odam hayotidagi 
ahamiyatini o`rganuvchi, tatqiq etuvchi fan.
Gipotrof - bular o`zlarining metabolitik faolligini yo`qotgan mikroorganizmlar
bo`lib, bu bakteriyalar o`zlarining hayot faoliyatlarini hujayra tuzilishini yoki
hujayra metabolitlarini qayta tiklash bilan ta’minlaydi.
Infektsion doza (ID) – patogen mikroorganizmlarning kasallik qo`zg`ata 
oladigan miqdori.

---

112 
Interferon –odam organizmini viruslardan saqlab turuvchi oqsil tabiatli modda 
bo`lib qon zardobi tarkibida bo`ladi.
Invaziya – (lot.invasio – hujum qilish) patogen mikroblarning organizmga kira 
olish xususiyati, to`qimalarni yemira oladigan yoki hujayralarni shikastlaydigan
fermentlar ishlab chiqara olishi. 
Auksotroflar – o`zlarining rivojlanishi uchun o`sish faktorlari talab qiluvchi
bakteriyalardir. Bunday bakteriyalar o`zlarining o`sishi uchun kerakli bo`lgan 
komponentlarini o`zlari sintezlay olmaydilar.
Obligat aeroblar kislorodli sharoitda o`sadi. Terminal elektron akseptorlari aerob
nafas olishda kislorod hisoblanadi. M: Tuberkulyoz, brutsellyoz.
Fakultativ anaeroblar ham kislorodli, ham kislorodsiz sharoitda o`sadi.
Mikroaerofillar kislorod kam bo`lgan muhitda nafas oladi. Ba’zida bularni
kapnofil mikroorganizmlar deb ham ataladi. 
Sof ekma – mikroorganizmlarning birgina biologik turini o`zida tutuvchi ekma.
Bakteiologiya - (gr. Bakterion - tayoqcha, + gr. logos - ta’limot) - bakteriyalar
tuzilishi, 
fiziologiyasi, 
biologik 
qiyofasi, 
sistematikasi 
va 
genetikasini
o`rganadigan, ularning tabiatda tutgan o`rni va tarqalishini tatqid qiladigan fan, 
mikrobiologiya faniga asos solgan, endilikda esa uning bir bo`limi hisoblanadi.
Virusologiya - (lot. Virus - zahar + gr. logos- ta’limot ) – viruslarning tuzilishi ,
biologik himoyasi, sistematikasi, genetikasi, odam hayotidagi ahamiyatini 
o`rganuvchi, tatqiq etuvchi fan. 
Dezinfektsiya - odam va hayvonlar uchun patogen bo`lgan mikroorganizmlarni 
kimyoviy moddalar yordamida tashqi muhit ob’yektlaridan yo`qotish usuli. 
Dezinsektsiya – kasallik qo`zg`atuvchilarni, tashuvchilarni va qon so`ruvchi
hasharotlarni (pashsha, chivin, bit, kana) yo`qotishga qaratilgan chora-tadbirlar 
(rikketsiya, bezgak). 
Aseptika - davolash va diagnostik manipulyatsiyalari paytida odam to`qimalari va
bo`shliq organlariga tashqi muhitdan mikroorganizmlarning tushishini oldini 
olish chora-tadbirlari.
Sof ekma – mikroorganizmlarning birgina biologik turini o`zida tutuvchi ekma.
Bakteriofag - (gr. Bakterion- tayoqcha,+gr. Phagos- yutuvchi ; sin. Bakteriya 
virusi, fag) bakteriya hujayrasiga kirib, unda reproduktsiyalangan va uni 
yemiradigan yoki lizogem holatga o`tkazadigan virus.
Virusologiya - (lot. Virus- zahar + gr. Logos- ta’lim ) – viruslarning tuzilishi, 
biologik himoyasi, sistematikasi, genetikasi, odam hayotidagi ahamiyatini 
o`rganuvchi, tatqiq etuvchi fan.
Autoxton - mikroblar organizmga birinchi kunlarda tushib, umrning 
oxirigacha saqlanadi. 
Alloxton-mikroorganizmlar organizmga tashqi muhitdan ifloslangan oziq-ovqatlar 
bilan immun tizim susayganda muayyan vaqtgagina tushadi.
Mutualizm – lotincha mutuus so`zidan olingan bo`lib, bu hamkorlik
demakdir.
Kommensalizm – hamtovoq ma’nosini bildirib, organizm hosil qilgan keraksiz 
chiqindilar hisobiga yashaydigan bakteriyalar. 
Piodermiya – teri yuzasidagi toshmali yiringlash,

---

113 
Abtsess – muskullar orasida bakteriyalarning ko`payishi va tarqalishi.
Osteomiyelit- suyaklarning bakteriyalar ta’sirida chirish jarayoni.
Peritonit – qorin bo`shlig`i va pardalarida bakteriyalarning tarqalishi. 
Intoksikatsiya- bakteriyalarning toksinining organizmga qon orqali tarqalishi. 
Bakteriologiya- Bakteriologiya ( gr. Bakterion- tayoqcha,+gr. Logos-
talimot )- bakteriyalar tuzilishi, fiziologiyasi, biologik qiyofasi,
sistematikasi va genetikasini o`rganadigan, ularning tabiatda tutgan
o`rni va tarqalishini tatqid qiladigan fan, mikrobiologiya faniga
asos solgan, endilikda esa uning bir bo`limi hisoblanadi.
Bakteriofag - Bakteriofag (gr. Bakterion- tayoqcha,+gr. Phagos-yutuvchi; sin. 
Bakteriya virusi, fag)- bakteriya hujayrasiga kirib, unda reproduktsiyalangan va
uni yemiradigan yoki lizogem holatga o`tkazadigan virus, ya’ni bakteriyalar
hujayralarida ko`payadigan filtirlovchi viruslar guruhi.
Ilovalar