Mikrobiologiya va virusologiya

pH ionlarining ta’siri 
umuman yuqorida aytganimizdek mikroorganizmlarga 
turli nurlarning ta’siri asosan uning tarkibidagi vodorod ionlarining holatiga 
bog’liq. 1. Ko`pchilik mikroorganzimlarning rivojlanishida 
pH 4-5 minimum 
pH 7-8 optimum 
pH 10 maksimum bo`ladi. 
Ko`pchilik mikroorganizmlarning rivojlanishida pH 7 dan 9 gacha bo`lib 
ularga neytrofil bakteriyalar deyiladi. 
1.
Atsirofillar – yer osti shag’allarida uchraydigan ma’lum bir mikroorganizm 
yashab uning rivojlanishida pH 1.5-4.0 gacha yetadi. 
2.
Ko`pchiliklari – alkolofillar - pH 9.0-10.5 gacha yetadi – ammonifsikatorlar 
va oltingugurtni qaytaruvchilar misol bo`la oladi. 
Biologik faktorlarning ta’siri.
Mikroorganizmlar bir-biri bilan yoki 
boshqa organizmlar birgalikda yoki bog’liq holda rivojlanadi. Bunday holatga 
biotsenoz deyiladi. Uni quyidagi gruppalarga bo`lib o`rganiladi. 
Simbioz 
Metabioz 
Sinrgizm 
Antogonizm 
Parazitizm .
Simbioz – bir xil muhitda ikki xil mikrob yoki ikki xil organizm birgalikda 
hamkorlikda yashaydi. Masalan: lishayniklar – bu yerda zamburug’lar bilan suv 
o`simliklari birgalikda hayot kechiradi. Yoki dukkaklilar oilasiga kiruvchi 
o`simliklar bilan Rhizobium avlodigadagi tuganak bakteriyalarning birgalikda 
yashashi. Metabioz – ikkita organizm birga yonma-yon yashab yashash davrida 
biri ishlab chiqqan mahsulotidan ikkitasi bahramand bo`ladi, ya’ni sharoit yaratib 
beradi. Masalan: saprofit mikroblar oqsillarni parchalab leptonga va 
aminokislotalarga ajralib undan nitrafikatsiyalovchi mikroorganizmlar nitrat 
kislota va uning olib boradi. Ammonifikatsiyada N
3
S chiqib u fototrof 
mikroorganizmlar o`zlashtirishadi. Sinergizm 2 va ko`plab organizmlar 
birgalikda yashab foyda ko`radi. Masalan: ammonifikatorlar bilan nitrofikatorlar 

---

43 
fototrof bakteriyalarning birgalikda yashashi. Antogonizm – bir turdagi mikrob 
rivojlangan joyda ikkinchi turdagi mikrob rivojlana olmasa, ya’ni u ishlab 
chiqqan mahsuloti ta’sir kilib halokatga olib keladi. Bunday hodisani 
zamburug’lar bilan bakteriyalar o`rtasida ko`rish mumkin.
Abu Ali ibn Sino ham moxlar yaralarni tuzatishda yordam berishini 
kuzatgan va foydalangan. I.I.Mechnikov ham antogonizm ustida ish olib borgan. 
Bu hodisani 1877 yili L.Paster chuqur o`rganib quydirgi tayoqchasining 
rivojlanishiga chirituvchi mikroblar to`sqinlik qilishini aniqlagan. Antogonizm 
hodisasi antibiotiklarning paydo bo`lishiga olib keldi. Antibiotik – grekcha 
«anti» – qarshi «bios» – hayot ma’nosini bildiradi. Mikroblar hayotiga qarshi 
ishlatiladigan antibiotiklar o`simlik va hayvonlardan olinadigan mahsulotlardan 
tayyorlanadi. 1871-1872 yillarda V.A.Manassein va A.G.Polotobnev Penitsillin 
avlodidagi zamburug’lar patogen bakteriyalarning o`sishini to`xtata olishini 
ko`rsatdi. Antiseptik xususiyatga ega bo`lgan bakteriyalardan olingan 
antibiotiklarni esa R.Emmerx va O.Lev tavsiya etishgan. 1929 yili A.Flsming 
mog’or zamburug’ining penitsillium netatumran birinchi marta antibiotik ajratib 
oldi. Antibiotik moddalar zamburug’lardan aktinomitsetlardan, bakteriyalardan, 
o`simliklardan va hayvonlardan olinadi. Hayvonlar organizmidan olingan 
antibiotiklarga: eritrin, ekmolin va lizotsinlar kiradi. O`simliklar organizmidan 
fitontsid degan antibiotiklar olinadi. Fitontsidlar sarimsok piyozda, limon, terak 
bargida bo`ladi. Umuman antibiotiklar qo`yidagi talablarga javob berishi kerak.
Nihoyatda past (10-50 mkg) kontsentratsiyada ham bakteriotsidlik 
xususiyatiga ega bo`lishi kerak.
1.
Organizmga yomon ta’sir etmasdan va organizmga yuborilganda o`zining 
aktivligini yo`qotmasligi 
2.
Organizmning fiziologik holatini buzmasdan mikroblarning hayot 
faoliyatiga yomon ta’sir etishi kerak.