Mikrobiologiya va virusologiya fanidan oraliq nazorat savollari

Bakteriya DNK sining PZR tahlili.

Bakteriya DNK sining nukleotidlar ketma-ketligini aniqlash (Sanger metodi bo’yicha)

Mikroorganizmlarning o’sishi.

Bakteriyalar genomining replikatsiyasi.

Mikroorganizmlarning ko’payishi. Микроорганизмлар ҳам бошқа тирик организмлар каби ўсади ва кўпаяди. Ўсиш деганда ҳужайрадаги бутун кимёвий моддаларнинг ( оқсил, РНК, ДНК ва бошқалар ) бир - бирига мутаносиб тарзда кўпайиши тушинилади. Ўсиш натижасида ҳужайранинг катталиги ва массаси ошади. Ҳужайранинг катталиги маълум даражага еткандан сўнг, у кўпая бошлайди.Кўпайиш деб микроорганизм ҳужайра сонининг ошишига айтилади. Кўпайиш кўндалангига бўлиниш йўли билан, чўзилиш (перетяжка) йўли билан, куртакланиб ёки спора ҳосил қилиб амалга ошади. Умуман, прокариотларнинг кўпайиши жинссиз бинар бўлиниб кўпайишдир. Кўпайиш жараёни ҳужайранинг узайишидан, нуклеоиднинг иккига бўлинишидан бошланади. Нуклеоид суперспираллашган, зич жойлашган ДНК молекуласидир (у репликон ҳам дейилади). Микроорганизмларда ҳам ДНКнинг репликацияси, ДНК-полимераза ва бошқа ферментлар орқали амалга ошади. ДНК нинг репликацияси, бир вақтнинг ўзида, қарама - қарши йуналишда кетади ва у иккиланиб қиз ҳужайраларга ўтади. Қиз ҳужайрада ҳам ДНК кетма - кетлиги она ҳужайраникидек бўлади. Репликация бактерия ҳужайрасининг кўпайишига кетадиган вақтнинг 80% ни эгаллайди.ДНК репликациясидан сўнг, ҳужайралараро тўсиқ ҳосил бўлади. Бу мураккаб жараёндир. Аввало ҳужайранинг икки томонидан цитоплазматик мембрананинг икки қавати ўсади, сўнгра, улар орасида пептидогликан (муреин) синтезланади ва ниҳоят тўсиқ ҳосил бўлади (33-расм). Тўсиқ икки қават цитоплазматик мембрана ва пептидогликандан иборат. ДНК репликацияси давомида ва бўлувчи тўсиқ ҳосил бўлиши вақтида ҳужайра узлуксиз ўсади. Бу вақтда ҳужайра деворининг пептидогликани, цитоплазматик мембранаси, янги рибосомалар ва бошқа органеллалар, бирикмалар, хуллас, цитоплазмадаги бирикмалар ҳосил бўлади. Бўлинишнинг охирги стадиясида қиз ҳужайралар бир-биридан ажралади. Баъзан эса бўлиниш жараёни охиригача бормай, бактерия ҳужайраларининг занжири ҳосил бўлади.

Mikroorganizmlarning o‘sishi deganda, hujayradagi butun kimyoviy moddalarning (oqsil, RNK, DNK va boshqalar) bir-biriga mutanosib tarzda ko‘payishi tushuniladi. O‘sish natijasida hujayraning kattaligi va massasi oshadi. Hujayraning kattaligi ma’lum darajaga yetgandan so‘ng, u ko‘paya boshlaydi.Mikroorganizmlarning ko‘payish deb, mikroorganizm hujayra sonining oshishiga aytiladi. Ko‘payish ko‘ndalangiga bo‘linish yo‘li bilan, cho‘zilish (peretyajka) yo‘li bilan, kurtaklanib, yoki spora hosil qilib amalga oshadi. Umuman, prokariotlarning ko‘payishi jinssiz binar bo‘linib ko‘payishdir. Tayoqchasimon bakteriyalar bo‘linishidan oldin bo‘yiga o‘sadi va ikkiga bo‘lina boshlaydi. Tayoqcha o‘rtadan sal torayadi va ikkiga bo‘linadi. Agar hujayra ikki bir xil bo‘laklarga bo‘linsa, bunga izomorf bo‘linish (izo-teng) deyiladi. Ko‘pincha geteromorf bo‘linish kuzatiladi.Spiroxetalar, rikketsiylar, ba’zi achitqilar, zamburug‘lar, sodda hayvonlar (protistlar) ko‘ndalangiga bo‘linib ko‘payadi. Miksobakteriyalar “cho‘zilib” yoki “tortilib” ko‘payadi. Avval hujayra bo‘linadigan joyidan torayadi, so‘ngra hujayra devori ikki tomonidan hujayraning ichki tomoniga qarab bo‘rtadi va oxirida, ikkiga bo‘linadi. Qiz hujayra o‘zi sitoplazmatik membranasi bo‘lgani holda, hujayra devorini vaqtincha saqlab qoladi.Agar xivchinli hujayra bo‘linsa, qiz hujayrada ko‘pincha xivchinlar bo‘lmaydi, ular ona hujayrada qoladi. Keyinchalik qiz hujayradan xivchin o‘sadi. Demak, ona hujayra birlamchi hujayra devori, fimbriylar, xivchinlarga ega bo‘ladi

102.