Mikrobiologiya va immunologiya

Immunoprofilaktika va immunoterrapiya. Vaksina–biologik preparat bo’lib, organizmda sun’iy aktiv immunitet hosil qilish uchun ishlatiladi. Vaksina o’z tabiati va tarkibi jihatidan turli xil bo’ladi. Tirik kuchsizlanti rilgan vaksinalar, o’ldirilgan (inaktivasiyalangan), kimyoviy assosiasiyalan gan vaksinalar, shuningdek anatoksinlar. Tirik kuchsizlantirilgan vaksinalar mikrob kulturalarini ular uchun noqulay bo’lgan sharoitda o’stirish bilan olinadi. Uzoq muddat saqlash maqsadida quruq–tirik vaksinalar tayyorlan gan. Tirik vaksinalarga – kuydirgi vaksinani (STI), brusellyozga qarshi vaksina (shtamm 19), tuberkulyozga qarshi (BSJ), cho’chqa paratifiga qarshi (TS-177), chechak, quturish va boshqa yuqumli kasalliklarga qarshi vaksina lar misol bo’ladi. Inaktivasiyalangan (o’ldirilgan) vaksinalar mikroblarni qizdirish yoki kimyoviy usullarda zararsizlantirish yo’li bilan tayyorlanadi. Bunday vaksinalar xavfli emas, lekin tirik vaksinaga nisbatan (immunitet qisqa bo’ladi) samaradorligi pastroqdir. Shunday bo’lsa-da ular hozirgacha keng qo’llanib kelmoqda. Bunga qorasonga qarshi vaksina, yirik shohli hayvon, qo’y va echki gemorragik septisemiyasiga qarshi, yosh hayvonlar ning diplokokk septisemiyasiga qarshi vaksinalar misol bo’ladi.
Himyoviy vaksinalar ad’yuvantlar bilan birikkan mikrob hujayralari ning antigen kompleksidan iborat. Ad’yuvantlar sifatida alyumeniy gidrook sidi, achchiqtosh va h.k. ishlatilib, ular antigen qismchalarini yiriklashtirib organizmga yuborilgan joyida depo hosil qiladi. Antigen sekin so’rilib immunitet muddati uzayadi. Bunga cho’chqalar samarasiga qarshi vaksina misol bo’ladi.
Assosiasiyalangan vaksinalar har xil yuqumli kasallik qo’zg’atuvchilari mikrob kulturalari aralashmasidan tayyorlanadi. Assosiasiya tarkibida bir-birining immunogenlik xususiyatlarini yo’qotmaydigan mikroblar-qo’zg’atuvchilardan iborat bo’lishi kerak. Bu vaksina bir vaqtda bir necha kasalliklarga qarshi immunitet hosil qilishi samarador va dolzarb hisobla nadi.
Anatoksinlar ekzotoksinlarga (qotma va h.k) formalin qo’shish va 38-40⁰C da termostatda bir necha kun saqlash yo’li bilan olinadi. Anatoksinlar antitoksik immunitet hosil qiladi. Odatda bunday immunitet uzoq saqlanadi.