Микробиология ва иммунология амалий машғулотлар режаси

Микроорганизмлар хакида тушунча.
Тирик мавжудотлар оламида микроорганизмлар алохида ўз ўринларига эга бўлиб ердаги хаётнинг энг кадимий вакилларидан бири булиб хисобланади.
Микроорганизмлар пайдо бўлганига қарийиб 3 млрд йил бўлган деган тахминлар бор. Баъзи олимларнинг фикрича микроорганизмлар ернинг биринчи тирик организмларидир, лекин, бошқа гурух олимлари микроорганизмларни археобионтлардан, фотобионтлардан, протобионтлардан келиб чиққан деб тахмин қилишади.
Микробиология - бир нечта юнонча сўзлардан келиб чиққан бўлиб micros - майда, bios - хаёт, logs- фан демакдир. Микробиология энг кичик кўзга кўринмас микроорганизмларни ўрганади. Микроорганизмлар табиатда кенг таркалган бўлиб уларни куролланмаган кўз билан кўриш мумкин эмас. Уларнинг ўлчами жуда кичик бўлиб асосан микрометрларда (мкм), нонометрларда (нм), ангстримларда улчанади. Маслан бактерияларнинг кўпчилиги 1-10 мкм бўлса вируслар 1 нм дан 300 - 400 нм бўлиши мумкин. Шунинг учун микроорганизмлар микроскоплар ёрдамида ёки электрон микроскоплар ёрдамида кўрилади.
Табиатда микроорганизмлар жуда ҳам кўп ва хилма—хил бўлиб, ҳамма жойларда учрайди. Масалан, 1 г тупроқда 10³–10⁸ гача бўлса, одам ахлатида 10³–10¹² гача бўлиши ва юздан ортиқ микроблар вакили учрайди. Микроорганизмлар тупроқда, ҳавода, сув ҳавзаларида, одам ва ҳайвон организмида, биосферанинг ҳамма жойида учрайди.
Микроорганизмлар табиатда моддалар алмашинувида қатнашади. Масалан, ўсимликлар ҳаёт фаолияти давомида СО₂ истеъмол қилиниб, О₂ билан тирик организмларни таъминлаб туради.
Микроорганизмлар табиатда органик моддаларни чиритиб, ноорганик моддаларга айлантиришда қатнашади.
Микроорганизмлар фойдали қазилмалар ҳосил бўлишда қатнашади. Бундан ташқари, улар инсонлар учун хизмат қилади. Масалан нон, сут маҳсулотлари, пиво, шароблар, коньяк ва бошқа ичимликлар ишлаб чиқаришда фойдаланилади.
Микроорганизмлар одам организмида ҳам бирга яшайди, кўпгина фойдали жараёнларда қатнашади, масалан модда алмашинувида, витамин ҳосил қилишда.
Тиббиёт амалиётида фойдали микроорганизмларни сапрофит деб юритилади. Кўпгина микроорганизмлар табиатда одамларда, ўсимликларда, ҳайвонларда касалликлар келтириб чиқаради. Бу микроорганизмларни паразит ёки патоген касаллик келтириб чиқарувчи микроорганизмлар дейилади. Микроскопик микроорганизмларнинг морфологиясини, физиологиясини, ўсиш ва кўпайишини, ўзгарувчанлигини ва ирсиятини, бундан ташқари табиатда тутган ўрнини, систематикасини микробиология фани ўрганади.
Микробиологиянинг ўзи ҳам ҳозирги кунда жуда тараққий этган фанлар жумласига кириб, бу фандан қуйидаги фанлар ажралиб мустақил фан сифатида ривожланмоқда.

1. 
   Умумий микробиология микроорганизмларнинг умумий тараққиёт босқичлари ҳаёт фаолиятлари, табиатдаги ролини ўрганади. Умумий микробиология бошқа микробиология фанлари учун асосий бўлиб хизмат қилади.
   
2. 
   Тиббиёт микробиологияси. Одамда касаллик чақирувчи патоген микроорганизмларни ўрганади.
   
3. 
   Саноат микробиологияси.
   
4. 
   Қишлоқ хўжалик микробиологияси.
   
5. 
   Ветеренария микробиологияси.
   
6. 
   Сув микробиологияси.
   
7. 
   Космик микробиология.
   

Тиббиёт микробиологияси ҳам ҳозирги вақтда тез тараққиёт қилаётган фанлар қаторига кириб, бу фандан ҳам алоҳида фанлар мустақил бўлиб ажралиб чиқмоқда.

1. 
   Вирусология (вируслар ҳақидаги фан).
   
2. 
   Иммунология (организмнинг ҳимояланишини ўрганувчи фан).
   
3. 
   Микология (замбуруғлар ҳақидаги фан).
   
4. 
   Санитария микробиологияси (ташқи муҳит микробиологияси).
   
5. 
   Паразитология.
   

Тиббиёт микробиологияси ҳозирги кунларда тиббиёт институтларида икки бўлимга бўлиб ўрганилади.

1. 
   Умумий микробиология бўлими.
   
2. 
   Хусусий микробиология бўлими.
   

Умумий микробиология бўлимида микроорганизмларнинг асосий хусусиятлари билан танишилади, яъни:

1. 
   Таснифи ва номенклатураси.
   
2. 
   Морфологияси, физиологияси ва биокимёвий хусусиятлари.
   
3. 
   Микроорганизмларнинг генетикаси.
   
4. 
   Микроорганизмлар билан макроорганизмлар ўртасидаги муносабат (инфекция) келиб чиқиш механизмлари билан танишиш.
   
5. 
   Иммунитет бўлими.
   
6. 
   Микроорганизмларни ўстириш ва патологик материаллардан ажратиб олиш (идентификация) усуллари билан танишади.
   
7. 
   Патоген касаллик чақирувчи микроорганизмларга микробиологик ташхис қўйиш усуллари билан танишади.
   
8. 
   Юқумли касалликларни олдини олиш усуллари (вакцина) шифобахш зардоблар олиш билан танишади.
   
9. 
   Юқумли касалликларни этиотроп даволаш усуллари билан танишади.
   

Хусусий микробиологияда ҳар бир касаллик қўзғатувчисини ўрганиб, шу касалликка микробиологик ташхис қўйиш, даволаш ва олдини олиш ўрганилади.