Mikrobiologiya va farmakologiya

XOLINERGIK SINАPSLАRGА TА`SIR ETUVCHI VOSITАLАR.
Xolinergik sinapslarda qoʼzgʼalish impulьslari atsetilxolin (АX) vositasida amalga oshadi. АX xolinatsetiltransferaza fermenti orqali xolin va atsetilkoenzmАdan mitoxondriyalarda sintezlanadi va sinaps vezikulalarida toʼplanadi. Nervni qitiqlaganda АX sinaps boʼshligʼiga ajraladi va postsinaptik membranada joylashgan xolinoreaktiv strukturaga taʼsir etadi, uning konformatsiyasini oʼzgartirib, ionlar oʼtkazuvchanligini oshiradi. Tashqaridagi Na+ hujayra ichiga kiradi va membranani depolyariztsiyasiga olib keladi. Shu yoʼsinda harakat potentsiali hosil boʼlib, butun xujayra qoʼzgʼaladi. Lekin АXning taʼsiri juda qisqa boʼladi, chunki atsetilxolinesteraza (xolinesteraza) fermenti uni parchalaydi (gidrolizlaydi). Bunda hosil boʼlgan xolin presinaptik qismga qayta soʼriladi (50%).
Xar-xil birikmalarga sezgirligiga qarab xolinoreaktiv strukturalar (retseptorlar) 2ga boʼlinadilar:
Muskaringa sezgir retseptorlar (M-xolinoreaktiv struktura):
Nikotinga sezgir retseptorlar (N- xolinoreaktiv struktura):
M-xolinoretseptorlar neyroeffektor sinapslarning postsinaptik membranasida, parasimpatik nerv tolalarining postganglionar qismini tugagan joyda, aʼzoda joylashgan, hamda. MNSning poʼstloq qismida va retikulyar formatsiyada joylashgan. Umuman M-xolinoreptorlarning geterogenligi aniqlangan, chunki farmakologik vositalarga ularning sezgirligi bir xil emas.
N-xolinoretseptorlar barcha gangliyalarning postsinaptik membranasida, buyrak usti bezining miya qismida, sinokarotid zonada, nerv-mushak sinapslarining pastsinaptik membranalarida (somatik nevr oxirida), MNS(neyrogipofiz)da joylashgan. N-xolino¬retseptorlarning turli xil moddalarga sezgirligi xar xil. Masalan: gangliyadagi va skelet mushaklardagi xolinoreptorlar sezgirligi turlicha boʼlganligidan alohida ganglioblokatorlar va miorelaksantlarga ajratilgan.
Farmokologik vositalar xolinergik sinapslardan qoʼzgʼalish impulьslarini oʼtkazilishini quyidagi bosqichlariga taʼsir etishlari mumkin:

• 
  АX sinteziga.
  
• 
  Mediatorlarni ajralishiga.
  
• 
  Xolinoretseptorlar bilan АXni birikishiga.
  
• 
  АX gidroliziga .
  

Presinaptik membranaga parchalangan АX-dan hosil boʼlgan holinni qayta soʼrilishiga

• 
  Xolinoretseptorlarga taʼsir etuvchi moddalar ikki xil boʼladi.
  
• 
  Xolinoretseptorlarni qoʼzgʼatuvchi (mimetiklar).
  
• 
  Xolinoretseptorlarni qamallovchi (litiklar)-bloklovchi.
  

Dori vositalari sifatida xolinoreptorlar va atsetilxolinesterazaga taʼsir koʼrsatuvchi moddalar katta ahamiyatga egadirlar.
Xolinergik sinapslarga taʼsir koʼrsatuvchi dorilar taʼsiri yoʼnalishlariga qarab quyidagi guruhlarga boʼlinadilar:

• 
  M-va N-xolinoretseptorlarga taʼsir etuvchi dorilar:
  
• 
  M-va N-xolinomimetiklar (atsetilxolin, karboxolin).
  
• 
  M-va N-xolinolitiklar (tsiklodol).
  

Аntixolinesteraz vositalar (fizostigmin salitsilat, prozerin, galantamin gidrobromid,fosfakol).

• 
  M-xolineretseptorlarga taʼsir etuvchi dorilar:
  
• 
  M-xolinomimetiklar (pilokarpin gidroxlorid, atseklindin)
  
• 
  M-xolinolitiklar (atropin sulьfat, platifillin gidrotartrat, skopalamin gidrobromid, metatsin).
  
• 
  N-xolinoretseptorlarga taʼsir etuvchi dorilar
  
• 
  N-xolinoretseptorlarni qoʼzgʼatuvchilar(N-xolinomimetiklar sitoton,lobelin)
  
• 
  N-xolinoblokatorlar: