Microsoft Word yoshlik davri va uning oziga xos psixologik xususiyatlari

1.3. Ijtimoiy faollik ёшлар faoliyatining asosi sifatida. 
Шахснинг ёрқин ифодаланган хусусиятлари уни индивидуаллик 
сифатида бeлгилайди. Индивидуаллик шахснинг ақлий, иродавий, 
аҳлоқий, ижтимоий ва бошқа ўзига хос хислатларининг мажмуи орқали 
тавсифланиб ижтимоий фаолликни шакллантиради, инсонни бошқа 
инсонлардан ажратиб туради Inson individual тараққиётida mexnat, ўzaro 
ijtimoiy munosabatlar va bilimlarning roli bekiyosdir. Individual тараққиётni 
bularsiz tasavvur kilish mumkin emas. Ma’lumki, inson mexnat jarayonida 
shakllangan. Bolalarga yoshlikdan boshlab mexnatga nisbatan muxabbat 
uygotish, ijobiy munosabatni shakllantirish, ularda mexnat kilish ishtiyokini 
tugdirish, kattalar mexnatiga taklid kilish, kishilar mexnatini kuzatish, mustakil 
ravishda mexnat kilishga urgatish lozim. Faoliyat – odamni shaxs sifatida 
shakilantirish asosi xisoblanadi. Bola uyin, ўқиш va mexnat faoliyatiga kanday 
munosabatda бўлса, unda shu faoliyat asosida ijobiy va salbiy sifatlar 
shakllanishi mumkin. Ўқиш va uyinga ijobiy munosabat, ilmga intilishga 
kizikish, mexnatsevarlik kabilar bilan, salbiy munosabat esa ishyokmaslik, 
dangasalik uzini idora kila olmaslik kabilar shakllanishiga sabab buladi. Ўz 
burchini anglash nimadan boshlangan? Bolalar mexnat қilish orқali ўz burchini 
anglash, mas’uliyatni sezish, ўz- ўzini tuta bilish, ўzaro ҳамkorlik kilish, dўstlik, 
ўrtoklik kabi yuksak insoniy xislar shakllanadi. Bolalarni mexnat kilish bilan 
birga uning natijasidan, maxsulotidan foydalanishga ўrgatish muximdir… 
Individual тараққиётda uzaro munosabat aҳамiyatlidir. CHunki uzaro 
munosabatlar jarayonida yoshlar fakatgina uz fikrlarini almashishgina emas, 
balki boshkalarning uziga xos xususiyatlarini, uning ijobiy va salbiy xislatlarini 
bilish va ularni uzining xislatlari bilan solishtirish, muomala madaniyatini 
tushunish kabilar bilan tanishadilar. 
Bolalarni xayot uchun kerakli bilim, malaka va kunikmalar bilan 
kurollantirish lozim. Bola yoshiga xos бўлган bilimlarni egallashi, uni xayotga 
tadbik kilish va undan uz xayotida foydalanishi lozim. 

---

27 
Bogcha yoshi bilan kichik maktab yoshini uziga xos individual farklari 
xisoblanadi?Individual тараққиётning xar bir yosh davri uziga xos individual 
farklar bilan belgilanadi. (bogcha, maktab…) va xar bir yosh davri doirasida 
katta individul farklar bor. Bu birinchidan, xayot faoliyatida va tarbiya 
sharoitining individual variantlari natijasi. ikkinchidan,. tabiiy individual 
farklarning ( nerv sistemasi, tipologik xususiyatlar) natijasidir. Konkret xayot, 
faoliyat va ta’lim- tarbiyaning xar xil sharoitlarda бўлганi tufayli shaxsning 
individual xususiyatlari ҳам turlichadir…. 
Nima uchun ўқиш, bilim faoliyati тараққиётining muxim faktori 
xisoblanadi?
.Ўқиш, bilish faoliyati тараққиётning muxim faktorlaridan biridir. Ўқиш, 
bilim olish fan asoslarini aktiv, ongli, mustaxkam va sistemali ravishda 
egallashdan iboratdir. Bilim egallash, uzlashtirish bolaning, ukuvchining 
uyushgan bilish faoliyatidir. Bu faoliyat idrok, xotira, tafakkur, xayol kabi bilish 
jarayonlarini ўz ichiga oladi. Ўқиш, bilim olish 3 faktorga boғlikdir . 
1 Nimani ўқitishga;
2.Kim va қаnday ўқitishga;
3. Kimni ўқitishga; 
SHuningdek, ўқиш jarayoni ўфuvchining ўziga xos xususiyatlariga ҳам 
uning psixik rivojlanishining ( aқliy, emotsional, irodaviy jixati ) individual 
xarakteristikasiga , unda ўқишga nisbatan karor topgan munosabatlarga, uning 
kizikish va xavaslariga boglikdir. 
Ўқишga ijobiy munosabat bola dikkatini , kuzatuvchanligini anglash, 
tushunish, ularni xotirada saklash, fikrlash jarayonlarini shakllantiradi. 
Ўқишning turli boskichlarida analitik-sintetik faoliyatning umumiy
konuniyatlarining umumlashtirish abstraktsiyalash rivojlanadi va ta’limni 
uzlashtirish komponetlariga boglikdir. 
Ta’limni ўzlashtirishning komponentlari: 

---

28 
1. Ўқишga ijodiy munosabat kizikish, iroda xususiyatlari, dikkat bilan boglikdir 
2. Uzlashtirishga xissiy munosabat, sezgi va idrok, kuzatuvchanlik, 
kurgazmalilik
3. Tafakkurda kayta ishlab chikarish. 
4. Xotira .
Bular bilimlarni uzlashtirish va akliy тараққиёт faktoridir. 
Bilim faoliyatisiz akliy тараққиёт ҳам bulmaydi. Ўқишning boshka 
faoliyatlardan farki ҳам shundaki , bunda bolalarning akliy kobiliyatlari usadi. 
Fikr yuritish jarayonlari aktivlashadi, akl sifatlari shakllanadi. 
SHuningdek, ta’lim jarayonida shaxs fan asoslarinigina egallab kolmasdan, ular 
turli kunikma, malaka xosil kiladilar. SHaxs uz-uzini anglaydi, uzini 
baxolashga, tarbiyalashga urganadi, xarakter xislatlari, kobiliyatlari shakllanadi.
Axlokiy extiyojlarning tub moxiyati bu: 1) insonning axlokiyligi 
boshkalar bilan mulokotda bulishini ijtimoiy shart-sharoit mavjud bulishini; 2) 
indivdual ongning axlokiy tomonlarni shakillanishini ijtimoiy shart-sharoitdagi 
tarbiyaga boglikligi bilan belgilanadi. Va nixoyat, xayotning konkret xollarini 
xisobga olgan xolda axlokiy extiyojni xis-tuyguga, fikrlashiga boglikligi 
muximdir. 
Axlokiy fazilatlarni namayon bulishi ijtimoiy burch tushunchasi bola 
ongiga kanday singdirilishiga boglik . Burch- bu jamiyat va jamoaning inson 
oldiga kuygan turli-tuman talablarini ifodalovchi tushunchadir. Ijtimoiy burch – 
keng ma’nodagi tushuncha bulib, bu odamiylik, vatanparvarlik burchi, kasb 
burchi, ota-ona oldidagi burchdir. 
YOshlarning axlokiy fazilatlarini tarbiyalashda umuminsoniy va milliy 
boyliklardan foydalanish muximdir. CHunki umuminsoniy va milliy boyliklar 
ҳамda ularning shaxs shakllanishidagi roli aҳамiyatlidir. Milliy an’analar, urf-
odatlarimizning tiklanishi milliy, umumbashariy va umumma’naviy 
kadriyatlarga asoslangan axlok normalarini yaratish va ularni bolalarimiz, 
yoshlarimiz ongiga singdirish orkali ularni jamiyatimiz uchun fidokor, bilimdon 
inson kilib tarbiyalashga asos bula oladi. 

---

29 
Milliy an’analar - xar bir xalkning ma’naviy xayotining maxsuli bulib, 
usha xalkning ijtimoiy fikri milliy an’analarni ularning ma’naviy extiyojiga 
aylantiradi. Milliy an’analar yoshlarda ijtimoiy ongni tarbiyalaydi, ularning xar 
tomonlama kamolga etgan inson bulib etishishida muxim urin tutadi. U shaxs 
xarakterini ijobiy tomonga shaklantirishda faol ishtirok etadi, yoshlar 
mafkurasiga psixologik ta’sir kiladi. 
Yоshlar faolligini oshirishda ijtimoiy foydali faoliyat ҳам muxim rol 
uynaydi. CHunki u faollikning eng kulay sharti va vositasi xisoblanadi. 
Ijtimoiy foydali faoliyat, mexnat tarbiya vositasi bulishi uchun:
• Mexnatning uzi ijtimoiy foydali mexnat bulishiga; 
• ijtimoiy kiymatga ega бўлган foydali maxsulot mexnat natijasi bulishiga; 
• mexnat jamoa mexnati bulishiga; 
• u tashabusskor va ijodiy mexnat bulishiga; 
• mexnatda uz-uzini uyushtirish va mustakil faollik kursatishning xar xil 
shakllari kulanilishiga aҳамiyat berish kerak. 
SHaxsning ma’naviy sifatlarini shakllantirishda ma’naviy ong va ҳулқ-atvor 
birligi muximdir. YOshlarni uz-uzini anglashi, yaxshi-yomon va adolatli-
adolatsizlikni xis kilgan xolda uni uz-uziga tatbik kilishi, uzini tarbiyalash 
tarbiyaning psixologik mexanizmini tashkil kiladi. 
Uz – uzini tarbiyalashda 4-ta vazifa nazarda tutiladi 
uzida shaxsning ijobiy xislatlarini tarkkiy etirishga va uz ҳулқ-atvoridagi yomon 
tomonlardan xolis bulishga intilish. 
Ukuvchiga uz shaxsiga tankidiy munosabatda bulishiga, uz ҳулқ-atvoridagi 
xususiyatlarini dikkat bilan va okilona tushunib olishida, uz kamchiliklarini 
yakkol kurishda, uz nuksonlarini faxmlab olishida yordamlashish. 
Uz-uzini tarbiyalash rejasini tuzishda, shaxs ҳулқ-atvori xislatlarini kaysi 
xususiyatlarini tarakkiy ettirish, kaysisiga barҳам berish kerakligini aniklash. 
Tarbiyachi uz-uzini tarbiyalashning okilona yullarini aniklashi. 
Vatanparvarlikni shakllantirishda: 

---

30 
A) Ona-vatanga muxabbat, uni sevish, e’zozlashga urgatish. 
B) Mustakil Uzbekiston tushunchasining moxiyatini ukuvchilar ongiga 
singdirish. 
V) YOshlarni xalkimiz an’analariga, udumlariga, tili va madaniyati, ruxiyatiga 
xurmat bilan karashga urgatish. 
G) Buyuk daxolarimiz koldirgan ma’naviy meroslarni asrab avaylash, ularning 
tarixini bugungi kun uchun aҳамiyatini idrok etish 
D) YOshlarda soglom kuch, soglom tafakkur, iymon-e’tikodni uygotish 
E) Vatan oldidagi mas’uliyat, millat manfaati uchun kurashning moxiyatini 
anglash. 
J) Ukuvchilarda unib usgan yurtiga, voyaga etkazgan ota-onasiga va ta’lim-
tarbiya bergan ustoziga ta’zim kilish malakasini shakllantirish 
Ontogenezda shaxs maqsadli shakllanishining ma’lum bir qonunlarining 
o‘rnatilishi bolalar tarbiyasining ilmiy asoslari qurilishini ta’minlaydi va shu 
bilan birgalikda psixologik nazariyalarning rivojlanish bazasini tashkil etadi. 
Psixologik bilimlarning asosiy sohasi sifatida psixologik tarbiyaning bosh 
tashkiliy jihati – bu ontogenezda shaxsning maqsadli faol shakllanishi 
mumkinligi haqidagi qoidadir. 
Шахснинг ҳар томонлама ривожланиши битта мақсадга эга: ақлий, 
рухий ва эстетик тарбияни ўзаро боғлашдир. Ушбу ўзаро алоқа олимлар 
маънавий томонларни шакллантириш механизмининг бирлиги деб, 
атаганлар. Бу механизм бирлиги асосида тимсол мавжуд. Тимсолнинг 
ривожланишида табиий қобилиятлар ва ташқи дунёнинг таассуротлари 
асосий рол ўйнайди. Бу тимсолнинг шаклланиши иккита шароитдир, 
билиш томонидан тимсол вақти-вақти билан аниқ равшан бўлади, ирода 
томонидан эса, у ҳеч қачон тўлиқ, равшан даражага эга эмас 

---

31