Microsoft Word yonilgi mahsulot zapasorg doc

 
2.6. Benzinlarning   oktan  sonini  aniqlash 
 
Benzinning dvigatel quvvatiga va yonilg‘ining sarf miqdoriga 
ta’sir  qiluvchi  xossalaridan  biri  uning  oktan  sonidir.  Benzinlar 
detanatsion    xossalariga  ko‘ra  markalarga  ajratiladi.  Oktan  soni 
yonilg‘ini  detonatsiya  (yonish  jaryonining  noto‘g‘ri  bo‘lishi)  ga 

---

 
65 
bardoshligini  baholaydi.  Bu  xossasi  uning  kimyoviy  tarkibiga 
bog‘liq.  
Benzinning  oktan  soni  bir  silindrli  dvigatelda  ishlatilib 
ko‘rilib, namunaviy (etalon) yonilg‘i bilan taqqoslanib aniqlanadi. 
Oktan soni ikki xil usulda aniqlanadi: 
1) Motor usuli (qo‘zg‘almas) - GOSТ 511-66, dvigatel IТ9-2; 
2) Тadqiqot (avtomobilda tekshirish)-GOSТ 8226-66,IТ9-2. 
Ikkala  usulda  ham  dvigatelda  siqish  darajasini  o‘zgartirish 
imkoniyati  mavjud  bo‘lib,  benzin  va  namunaviy  (etalon)  yonilg‘i 
ishlatilib  ko‘riladi  va  dvigatel  detonatsiya  bergandagi  siqish 
darajasi bo‘yicha solishtiriladi. 
Namunaviy  yonilg‘i  sifatida  ikkita  uglevodorod  aralashmasi 
olinadi. 
1)  Izooktan  -  C
8
H
18
  izomer  tuzilishga  ega  bo‘lgan  parafin 
qatordagi  uglevodorod  bo‘lib,  detonatsiya  bardoshligi  100  deb 
qabul qilingan, uning struktura formulasi:  
 
3
3
2
2
|
3
|
2
СН
СН
СН
СН
С Н – СН
|
– С–
СН

 
 
2)  Normal-geptan  -  C
7
H
16
  parafin  qatoridagi  uglevodorod 
bo‘lib,  zanjirsimon  normal  tuzilishga  ega,  uning  struktura  formu-
lasi quyidagicha:   
 
СН
3 
─ СН
2
 ─ СН
2
 ─ СН
2
 ─ СН
2
 ─ СН
2
 ─ СН
3
 
 
Geptan  kuchli  detonatsiyalanadi,  uning  detanatsiyaga  bar-
doshligi  0  ga  teng.  Тekshirilayotgan  yonilg‘i  (benzin)  bilan 
izooktan  va  normal  geptan  aralashmasining  (bir  xil  siqish 
darajasida),  detonatsiyaga  moyilligi  teng  bo‘lsa,  aralashmadagi 
izooktanning  foiz  miqdori  oktan  soniga  teng  bo‘ladi.  Dvigatelda 
detonatsiya  sodir  bo‘lganligini  aniqlash  paytida  tekshiralayotgan 

---

 
66 
benzin  va  etalon  qilib  olingan  yonilg‘ida  dvigatelning 
detonatsiyasi  va  siqish  darajasi  bir  xil  bo‘lishi  bo‘yicha 
solishtiriladi. Hamma tekshirishlar standart rejimda olib boriladi. 
Misol  uchun,  agar  tekshirilayotgan  benzinning  oktan  soni  80 
ga  teng  bo‘lsa,  detonatsiyaga  moyilligi  bo‘yicha  etalon  qilib 
olingan  aralashmada  80%  izooktan  va  20%    n  -  geptan  bo‘lib, 
uning  oktan  soni  80  ga  teng  bo‘ladi.  Benzinning  oktan  soni  deb, 
detonatsiyaga  turg‘unlik  xossasi  bo‘yicha  tekshirilayotgan 
yonilg‘inikiga teng bo‘lgan etalon aralashma (izooktan  va normal 
geptan) tarkibidagi izooktanning foiz miqdoriga aytiladi.  
 
 
 
 
Demak,  benzinining  oktan  soni  deb,  izooktan  va  geptandan 
sun’iy  tayyorlangan,  detonatsiyaga  turg‘unligi  sinalayotgan 
yonilg‘inikiga  teng  bo‘lgan  aralashmadagi  izooktanning  foizda 
beriladigan (hajm bo‘yicha) miqdoriga aytiladi.  
Laboratoriyada  benzinning  oktan  soni  taxminan  quyidagi 
formula orqali ham aniqlash mumkin: 
 
O.C.= 120 – 2 










20
5
58
‘

rt
o
t
;    
‘
2
x
xt
o rt
t
t
t



               (2) 

---

 
67 
bunda:   
t
o‘rt 
–  benzining  o‘rtacha  bug‘lanish  harorati,  ρ
20
–20
0
C  haro-
ratdagi  benzinning  zichligi, 
hb
t
  –  haydashni  boshlanish  harorati, 
xt
t
 – haydashning tugallanish harorati.