Microsoft Word yonilgi mahsulot org doc

4. BSK - tormoz suyuqligining tarkibini ko‘rsating. 
A. Spirt va suv. 
B. Spirt va kanakunjut moy. 
V. Etilenglikol va suv. 
G. Etilenglikol. 
D. Neft va moy. 
200 
5. Sovutish suyuqligi sifatida nima ishlatiladi? 
A. Suv. 
B. Etilenglikol. 
V. Neft va moy. 
G. Suv va antifrizlar. 
D. Har xil moylar. 
6. Тormoz suyuqligining tarkibi nimadan iborat? 
A. Suv. 
B. Etilenglikol. 
V. Spirt va kanakunjut moy. 
G. Suv va antifrizlar. 
D. Har xil moylar. 
7. Past haroratda muzlaydigan suyuqliklarning qaysi mar-
kalarini bilasiz? 
A. Tosol-A, Tosol-A65, Tosol-A40 
B. Tosol-A,Neva, Tom,Rosa 
V. Tosol-A40, Neva 
G. Neva, Tom,Rosa. 
D. Tosol-A65 

---

201 
9-BO‘LIM 
NEFT MAHSULOTLARINI
ME’YORIGA KELТIRISH
VA ME’YORDA ISHLAТISH ТEJAMI ASOSLARI 
 
9.1. Neft mahsulotlarini
 sarfini me’yorlash 
 
Avtomobillar yonilg‘i sarfining me’yoriy ko‘rsatkichlari.
Ma’lum ishni bajarish uchun yoki ma’lum masofani yurish uchun 
belgilangan yonilg‘ining sarfi avtomobil transportida yonilg‘ining 
me’yoriy sarfi deyiladi. Ular transport jarayonini amalga oshirish 
uchun kerak bo‘lgan yonilg‘i sarfi me’yorini o‘z ichiga oladi. 
Avtomobillarni ta’mirlash va har xil xo‘jalik ishlari uchun ketgan 
yonilg‘i sarfi bu me’yorlarga kirmaydi va alohida hisobga olinadi. 
Avtomobillar uchun yonilg‘i sarfi benzin, dizel yonilg‘isi, 
suyultirilgan va siqilgan gazlar uchun alohida me’yorlanadi hamda 
ular AТK da bu mahsulotlarni me’yorlashda qo‘llaniladi. 
Me’yorlar yakka va guruhiy turlarga bo‘linadi.
Yonilg‘ining yakka sarf me’yori alohida avtomobil modellari 
uchun, guruhiysi esa to‘liq avtokorxona uchun rejalashtiriladi.
Yakka me’yor – bu ma’lum bir modeldagi avtomobilning 100 
km masofaga mo‘ljallangan yo‘l-ekspluatatsiya, iqlim va yukla-
nish sharoitlari hisobga olingan yonilg‘ining me’yoriy sarfi 
hisoblanadi.
Guruhiy me’yor – bu ko‘zda tutilgan iqtisodiy ob’ektlar bo‘yi-
cha transport ishlarini bajarish uchun yonilg‘i sarfining me’yori 
hisoblanadi. Bajariladigan ishlari tonna-kilometr, yo‘lovchi-
kilometr va to‘lov-kilometrda rejalashtirilgan avtomobillar uchun 
quyidagi guruhiy me’yorlarning o‘lchamlari qabul qilingan: 
g

(tkm), g

(yo‘lov.km), g

to‘l.km. Barcha turdagi dvigatellarning 
afzalliklari yonilg‘ining solishtirma sarfi bilan taqqoslanadi. Shu 
sababli dvigatel sifatini tavsiflovchi asosiy ko‘rsatkichlardan biri 
202 
quvvat yoki tezlik birliklariga to‘g‘ri keladigan yonilg‘i sarfi yoki 
uning tejamliligidir. Yonilg‘ining sarfi yoki tejamliligi dvigatelni 
stendda sinash vaqtida ma’lum vaqt oralig‘ida sarf bo‘lgan 
yonilg‘i miqdori bilan o‘lchanadi. 
Me’yoriy sarf (Q
n
) benzin, dizel yonilg‘isi, gaz uchun AТK da 
quyida-gicha aniqlanadi: 
,
100
)
1
(
100
e
S
н
Qn
W
В
Д
S
H
Q




 
 Bu yerda: 
H
s
 - har bir avtomobil uchun chiziqli sarf, l

100km 
S - avtomobil yurgan yo‘li, km 
D - tuzatish koeffitsiyenti, 
V - ish bajarishdagi yonilg‘ining rejaviy sarfi, 
W - ish hajmi, 
Q - har bir yuk bilan borib kelish uchun qo‘shimcha sarf, 
n
e
 - yuk bilan borib kelishlar soni. 
 
Yonilg‘i sarfining yo‘l normasi
deb, avtomobilning ish bosh-
lamasdan, ya’ni uning o‘z massasi bilan ma’lum ekspluatatsiya 
sharoitida yurgan yo‘liga sarflangan yonilg‘i miqdoriga aytiladi. 
Yonilg‘i va moylash materiallari sarfini me’yorlash deganda, 
aniq texnik va ekspulatasion ko‘rsatkichlar hisobga olgan holdagi 
transport ishlarini bajarishda sarflanadigan yonilg‘i va moylash 
materiallarining ruxsat etilgan chegaraviy miqdori tushiniladi. 
Yonilg‘ining qo‘shimcha sarflari har bir 100 t
/
km uchun 
benzin 2l, dizel yonilg‘isi 1,3l., gaz 2,5l miqdorida belgilanadi 
Yonilg‘i aralashmasida quyuqlashgan benzin tezroq yonadi. 
Bu barcha sharoitlar, bosim va o‘t olishning ilgarilanishi 
tegishlicha bo‘lganda shunday bo‘ladi. Avtomobil toqqa 
chiqayotganda bir necha kilometr balandlikka suyuqlashgan 
aralashmaning barcha bel-gilari paydo bo‘ladi: dvigatel quvvatni 
yo‘qotadi, ortiqcha qiziydi. Ammo, bu yerda gap aralashma 

---

203 
tarkibining o‘zgarishida emas, u avvalgicha qoladi, faqat atmos-
fera bosimining kamayishi natijasida uning zichligining o‘zga-
rishidadir. 
Silindrlarga kelayotgan yonilg‘i aralashmasining zichligi faqat 
tog‘li joylarda emas, balki aralashma kiritish klapani orqali 
kirayotganda, ayniqsa, drossel zaslonkasi qiya bo‘lganda gidravlik 
yo‘qotishlar natijasida kuchli kamayadi. Chunki zaslonka qancha 
yopilgan bo‘lsa, bir xil hajmda silindrlarga shuncha kam miqdorda 
yonilg‘i aralashmasi keladi. Demak, drossel zaslonkasining yopila 
borishi bilan aralashma uning tarkibi avvalgicha qulayotgan bo‘lsa 
ham, kam yonadi. 
9.1-jadval