Microsoft Word yonilgi mahsulot org doc

Azot oksidlari
- NO, NO
2 
- erkin kislorod bo‘lganda yuzaga 
keladi. 

=1,05-1,07 bo‘lganda eng ko‘p miqdorda hosil bo‘ladi. 
Azot II oksid ko‘zning shilliq pardasini, o‘pkani yallig‘lantiradi, 
yurak-qon tomir sistemasida tuzalmaydigan kassaliklarga olib 
keladi. 
Ishlatilgan gazlarda yonmay qolgan uglevodorodlar paydo 
bo‘ladi. Benzinli dvigatellarda alanga sovuq devorga tegadigan 
joyda (qalinligi 0,005-0,35 mmni tashkil etadigan o‘tish zonasida) 
ko‘p miqdorda yonmay qolgan uglevodorodlar (CH) paydo 

---

75 
bo‘ladi. CH ning ko‘p miqdorda yuzaga kelishida porshen tubi 
bilan silindr ustyopmasining havo siqib chiqargichi orasidagi 
tirqishlar mavjudligi sabab bo‘ladi.
Alqdegidlar
–zaharli bo‘lib, tarkibida kislorodli molekulari 
bo‘ladi va ular qisman oksidlangan uglevodorodlarga kiradi. 
Dizellarda alqdegidlar alangalanishni kechikish davrida alanga-
lanish oldidan bo‘ladigan reaksiyalar davomida yuzaga keladi. 
Kengayish jarayonida silindr devorida qolgan moy pardasining 
oksidlanishi, shuningdek yonilg‘i berilishi tugagandan keyin 
to‘zitgichdan tomayotgan yonilg‘ining oksidlanishi aldegidlar 
manbai bo‘lishi mumkin. Benzinda ishlaydigan dvigatellarda 
detonasion yonishda ajralib chiqadi. IYOD kichik yuklanish bilan 
ishlaganda yoki sovuqlayin ishga tushirilganda alqdegidlar 
chiqadi.
Oltingugurtli
- gaz kislotani hosil qiladi va kislotali yomg‘ir-
ning asosiy komponenti hisoblanadi. Yonilg‘i tarkibidagi oltingu-
gurt yonish jarayonida sulqfit angidrid va vodorod sulqfitga ayla-
nadi. So‘ngra Oltingugurt II-oksidi atmosferadagi suv bug‘i bilan 
birikib sulfat kislota (H
2
SO
4
) ni hosil qiladi. 
Qo‘rg‘oshin birikmalari
- Etil benzinidan foydalanilganda 
dvigatel inson organizmi uchun judа zаhаrli bo‘lgаn qo‘rgoshin 
birikmalarini chiqaradi. Qo‘rg‘oshin birikmalari inson organiz-
mida to‘qimalarni, nerv tizimini, oshqozon-ichak traktini ishdan 
chiqishiga, hamda modda almashinish jarayonini buzilishiga olib 
keladi. Qo‘rg‘oshin birikmalari kanserogen moddalar kabi, orga-
nizmdan chiqib ketmay, xavfli konsentrasiyaga aylanadi. 
Аvtоmоbillаr chiqаrаdigаn gаzlаrning tаrkibiy qismi insоn 
оrgаnizmigа hаlоkаtli tа’sir ko‘rsаtаdi, аzоt оksidi esа fоtо-
kimyoviy smоg hоsil bo‘lishigа sаbаb bo‘lаdi. Bitta avtomobil 
yiliga 800 kg uglerod oksidi, 40 kg azot oksidlari va 200 kg turli 
uglevodorodlar chiqaradi. Ayniqsa chorraxalardagi svetoforlar 
atrofida to‘planadigan uglevodorod kanserogenlar o‘ta xavflidir. 
Bu chiqindi tashqi muxitda va inson organizmida yig‘ilish 
qobiliyatiga ega. 
76 
2.4-jadval