Microsoft Word XXI asrda islom ziyouz com doc

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
156
shaharning qo‘riqchisi hisoblanadigan mamlakatda sezilarli va uzoq turib qolishi 
vahhobiylar nazarida toqat qilib bo‘lmaydigan provokatsiya edi. Shunday qilib, 
terrorchilarning ilk bombasi Riyod shahrida portladi, natijada 4 nafar amerikalik harbiy 
maslahatchi qurbon bo‘ladi. 1996 yili esa mamlakatinng sharqidagi Dahran shahrida 
joylashgan harbiy bazani yuk mashinasiga ortilgan bomba portlatib yuborganida 19 
nafar amerikalik yer tishlaydi. Aybdorlar qiynoqqa solinayotgan va o‘limga hukm 
qilinayotganiga qaramasdan, bu jarayon davom etmoqda. Podsholik fuqarolari bu yerda 
mavjud G'arb qo‘shinlari o‘zlarini Saddam Husaynning ehtimol tutilgan hujumlaridan 
himoya qila olishiga mutlaqo ishonmaydi, ammo podsho oilasini saudiyaliklar hayotini 
qadimiy pokligiga qaytarmoqchi va o‘zlari nafratlanayotgan salbchilarni muqaddas 
zamindan haydab chiqarmoqchi bo‘layotgan vahhobiylar isyonidan himoya qila oladi, deb 
hisoblaydi. Davlatning ularga javobi kinoyali bo‘ldi: Saudiya davlatining qonuniyligini 
ta'minlab turgan vahhobiylik aqidasi o‘ziga xo‘rak bergan qo‘lni tishlab olmoqda. 
Shunday qilib, Saudiya Arabistonining o‘zi ham vahhobiylik mutaassibligiga qarshi 
tazyiqlar yo‘li bilan kurashayotgan davlatlar ro‘yxatidan joy oldi. Ilohiyotshunos Safar al-
Havaliyning boshiga tushgan voqea juda ayanchlidir. Al-Havaliy 70-yillarda rejimning 
tasavvuf va an'anaviy dindorlikka qarshi kurashdagi eng katta quroli bo‘lgan edi. U 
"Ash'ariycha aqidaviy metodologiyani tanqid" kitobida ilohiyotshunoslik sunniy 
mazhabining Al-Azhar singari ulkan markazlarida azaldan o‘qitib kelingan ash'ariya 
ta'limotiga hujum qiladi. Bu kitob Saudiya Arabistonining elchixonalari va tashkilotlari 
orqali arab dunyosiga bepul tarqatiladi. Shu yo‘l bilan kitobning milliondan oshiq nusxasi 
tarqatilgan ekan. Chala haqiqatlar, yolg‘on iqtiboslar va hissiy murojaatlardan, almoyi-
jalmoyi gaplardan iborat kitob Qur'on va hadisdan so‘nggi eng ishonchli manba deb 
hisoblanadi va unda musulmonlarning intellektual an'anasi inkor etiladi. U shu tariqa 
haqiqiy musulmonchilikka putur yetkazib, vahhobiylik aqidasi qabul qilinishiga yo‘l ochib 
berishda muhim rol o‘ynadi. Biroq podsho oilasiga qarshi va'zlar aytib yurgan Al-
Havaliyning o‘zi ham bugungi kunda xuddi boshqa yetakchi arboblar qatori qamoqda 
o‘tiribdi. Davlat jinni qaytadan ko‘zaga qamashga urinib ko‘rmoqda, ammo endi vaqt 
o‘tib ketmagan bo‘lsa go‘rga edi.
Aslida bu harakatlarning muddaosi nima? Misrlik Hasan al-Banna, jazoirlik Bin Badis 
singari din renessansi tarafdorlarining oldingi avlodi vakillari islom davlati uchun 
nisbatan plyuralistik andozani chizib bergan edi. (Unda) shariat tafsilotlari hech qachon 
bayon etilmagan bir shaklda amal qiladi. Mahalliy madaniyat G'arb ta'siri deb atalmish 
iblisni jilovlab turish uchun qaytadan jonlantiriladi. Ijtimoiy dasturlar shaharda qashshoq 
hayotdan aziyat chekayotgan kishilar og‘irini yengil qilishga yo‘naltiriladi, ammo ularda 
sotsialistik va statistik andoza qo‘llanmaydi. Islom davlatining ushbu musulmon 
birodarligi ko‘rinishi mohiyatan liberal kapitalizmning bir shaklidir. U mana bu hadisga 
asoslanadi: "Odamlarning bir-biriga ko‘maklashishiga imkon bering", ammo bunda 
masjid yoki davlat farvonlik uchun kerak bo‘ladigan ta'minotning ma'lum qismini o‘z 
zimmasiga olishi shart qilib qo‘yiladi.
Musulmon birodarligi siyosatga aralashmayotgan mamlakatlarda unga toqat qilinadi. Har 
bir kishi bundan nima ko‘zlanayotganini ko‘rishi mumkin. Musulmon renessansining 
ijobiy yutuqlaridan biri yangi xaroba uylardan iborat shaharchalarda sog‘liqni saqlash 
xizmatini ta'minlagani bo‘ldi. Masalan, Misrda Nosirning har borganingda pora istab 
turadigan kalondimog‘ va kam maosh oluvchi tibbiyot xodimlari egalik qiladigan bepul 
xalq shifoxonalari kichik kushxonalardan behroq bo‘lgan bo‘lsa, Birodarlik shifoxonalari 
real ijtimoiy ehtiyojga mos keladi.

---

XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter