Microsoft Word XXI asrda islom ziyouz com doc

mukallaf 
etish, ya'ni 
majburlash kerak, deb hisoblagan, garchi Alloh ularga vahiy tufayli nozil bo‘lgan 
mukammal qonunga ega bo‘lishni buyurmagan bo‘lsa-da, Ul zotga aks sado bergani 
uchun ularni kechiradi, deb biladi
[363]
. Chunki ular ham, xuddi musulmonlar singari 
toifadadir, ammo [islom dini] payg‘ambari va shariat hukmlaridan g‘ofil bo‘lishgani 
uchun ma'zur tutiladi
[364]
, ular funktsional diniy jamoa deb qaralashi kerak, bu jamoa 
kelgusida o‘zini jannat yoki do‘zax kutib turganini biladi.
Ash'ariylikning keyingi davri vakillarining o‘zini vahiyning "yuksak" nuqtai nazariga 
daxldor deb bilishi musulmon bo‘lmaganlar ham Allohni va axloq qonunini bilishga 
majburdir, degan qarashni istisno qilar edi. Shunga qaramasdan, aksariyat ash'ariylar 
ularni shunday qilishi kerak, deb hisoblar edi. Allohning birligi va adolatli ekanini tan 
oladigan, ammo vahiy yordamida nozil bo‘lgan qonunidan g‘ofil kishilar "musulmonlar 
maqomidadir" va narigi dunyoda jannatga tushishlari mumkin. Allohning bir va adolatli 
ekanini bilmasdan kufr holatida o‘lib ketadigan kishilar, garchi Alloh ularni "ajr berib 
emas, o‘zining beadad marhamati sababli xuddi balog‘at yoshiga yetmay o‘lib ketgan 
norasida go‘daklarni tushirganday jannatga tushirsa-da, ajr ham, jazo ham 
olisholmaydi
[365]
.
Garchi kalom ilmi shu tariqa vahiy kelmagan bir paytda ham ilohiyotshunoslik mavjud 
bo‘ladi (ash'ariya) yoki hatto zarur (moturidiya) deb hisoblasa-da, Allohning bandalari 

---

XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
111
o‘z davrining payg‘ambarini tan olish majburiyatidan ozod etilmaydi. Uning dini 
bandalarining ehtiyojlariga qarab ilohiy bir tarzda bichilgan, bandasiga esa uni qabul 
qilish uchun mo‘‘jizalar mukofot qilib yuborilgan; binobarin, Muhammadning 
payg‘ambarligi bilan bog‘liq ishonarli alomatlar, bular jumlasiga uning qo‘lida Allohga 
hamdu sano aytgan tosh, oyning shiqqa bo‘lishi, uning barmoqlari orasidan oqqan suvni 
kiritish mumkin
[366]
; Kimdir u mo‘‘jiza ko‘rsatishda jodu yoki ko‘zboylag‘ichlikdan 
foydalandi, deb da'vo qilsa, bu da'vosi uning Musoga nisbatan qilgan da'vosidan 
yaxshiroq emas
[367]
. Ammo oldinroq hadisda qayd qilingani va kalom ilmi murosasi 
talab etayotganiday, solih amallarni qilgandagina (oxir) zamon payg‘ambariga 
bo‘ysunish kerak. Ash'ariya va moturidiya vakillari o‘zlari aybdor bo‘lmagan hollarda 
bundan bexabar esa, 
faloh 
(najot kutish)ga nomzod bo‘ladi. Shunga qaramasdan, 
ikkala maktabga mansub ilohiyotshunoslar ham aynan qaysi nuqtada yangi vahiy dinini 
qabul qilish boshlanishini aniqlashda ojiz qolmoqda. Rum ilohiyotshunoslari Allohni rad 
etishday gunohi - chunki ular musulmonlar botiq mis sfera
[368]
(kura)ga e'tiqod qiladi 
- uchun yoki lotin salb yurishi peshvolari ularning