Microsoft Word xulafoi roshidiyn ziyouz com doc

www.ziyouz.com kutubxonasi 

37

bilan birgalikda, Suriya Islom lashkarlari tomonidan fath etilganidan so‘ng Vizant davlati 

bilan Islom davlati o‘rtasida do‘stona aloqalar o‘rnatilganini xam ko‘rsatadi. Arab 

davlatlarida Islomga qadar asosan Rum va Eron pullari muomalada ishlatilardi. 

O’zlarining maxsus muomgolada ishlatiladigan milliy pullari bo‘lmagandi. Xijratning 15-

yilida Xolid ibni Valid nomlariga birinchi bor dinor pul ishlab chiqarildi. Keyinchalik Umar 

ibni Hattob tomonlaridan kumush tangalar ham ishlab chiqarildi. Ular asosan Eron 

tangalari shaklida bo‘lib faqatgina ba’zi bir yozuvlar qo‘shimcha qilingandi, xolos. Ushbu 

hrlat Abdul Malik ibni Marvon davriga qadar davom etdi. Abdul Malik yangi arab 

harflarida qiymati yozilgan tilla va kumush, mis tangalarni ishlab chiqartirdi. Shundan 

keyin Rum va Eron hamda avvalda ishlab chiqarilgan pullarni Islom davlatida 

muomaladan chiqartirib yubordi. 

Umar ibni Hattob (r. a.)ning obodonchilik yo‘llarida qilgan xizmatlarining eng zo‘ri 

Basra, Kufa va Misrda Fistot shaharlarini bino qildirishlari bo‘ldi. Basra shahrining o‘rni 

avvalda askarlar turadigan qo‘rgon bo‘lgandi. 14-yilda arab fotihlari fath etishga-nidan 

keyin harbiy qarorgohga aylantirishgandi. 17-yilda Kufa shahrini bino qilish boshlanib, 

Basra ham shaharga aylantirildi. Basrani Utba ibni G’azvon, Kufani esa Sa’d ibni Vaqqos 

ustida turib bino qildirishgandur. Misrda esa xalifa ruxsati bilan Misr fotihi va voliysi 

tomonidan Fistot shahri bino qiliidi. 

Umar ibni Hattobni obodonchilik yo‘lida qilgan zo‘r xizmatlaridan biri, Nil daryosi bilan 

Qizil dengazni tutashtiruvchi anhor qazitganlaridur. Keyinchalk Amiral mo‘‘minin qo‘ltig‘i 

deb nom olgan ushbu kanalni Umar ibni Hattob ruxsatlari bilan Amr ibni Os qazitgan 

edilar. 

Xalifa Umar ibni Hattob (r. a.)ning obodonchilik yo‘llarida qil-gan boshqa ishlari ham 

ko‘pdur. Masalan: Iroq fath etilganidan keyin u yerda kerak o‘rinlarga ko‘priklar 

soldirgan va ariqlar qazitgandilar. Makka birla Madina orasidagi yo‘lga musofirxonalar 

bino qildirgandilar. Shu kabi Shom bilan Xijoz o‘rtasidagi katta qatnov yo‘lga ham 

musofirxonalar qurdirgan edilar. Har bir fath etilib ahli Islom o‘rinlashgan yerlarga 

masjidlar qurdirgandilar. Makkada masjidil xaramni, Madinada esa masjidi nabaviyni 

kengaytirgandilar. 

Islom davlatida taftish idorasini vujudga keltirgan kishi ham Umar ibni Hattobdurlar. 

Mazkur idora avvalda nihoyatda sodda, jo‘n holatda bo‘lib, asosan xizmati shaharning 

tozaligini, bozordagi oldi-sottilarni, tosh-tarozularni tekshirishdan iborat edi. Keyinchalik 

esa mazkur idora nihoyatda zo‘rayib ketdi. Amru-ma’ruf qilishlik, imom va muazzinlarni 

o‘z vazifalarini qanday o‘tayotganlarini tekshirishlik, namozni o‘z vaqtida ado etilishni 

tekshirishlik kabi ishlar ham ushbu idora vazifalaridan bo‘lib ketdi. 

Islom davlatida hibsxona tashkil etgan zot ham Umar ibni Hattobdurlar. Shomga 

borgan vaqtlarida maxov kasaliga mubtalo bo‘lgan kimsalarga xazinadan maosh ya’ni 

nafaqa tayin etganlari, qarovchisiz bolalarga xazina hisobidan boqiladigan bolalar uyi 

tashkil etganlari rivoyat etiladi. Xulosa qilib aytganda, Umar ibni Hattob o‘n yildan iborat 

hukmronliklari davrida katta-katta futuxotlarni qo‘lga kiritganlari kabi, madaniy-maishiy 

sohalarda ham katta amaliy ishlarni yo‘lga qo‘ygan edilar.