Microsoft Word xulafoi roshidiyn ziyouz com doc

www.ziyouz.com kutubxonasi 

20

hukmni izlar, agar Qur’onda topolmasa, Rasulullohning shunday ishda hukm 

qilganqilmaganliklarini tekshirar, agar bulardan ham ma’lumot ololmasa, unda kibor 

sahobani yig‘ib, masalani o‘rtaga tashlab, ularning fikrlarini so‘rab va shu ra’y bilan hal 

etardi. 

Abu Bakr (r. a.)ning asosiy kengashchilari Umar ibni Hattob, Abu Ubayda ibni Jarroh, 

Ali ibni Abu Tolib, Usmon ibni Affon edilar. Kotiblari esa Zayd ibni Sobit (r. a.) 

bo‘lgandilar. 

Abu Bakr (r. a.) davrlarida Arabiston yarim oroli asosan o‘nta viloyatga bo‘linib, har 

biriga alohida voliylar tayin etilgan edi. 

Abu Bakr (r. a.) davrlarida davlatning asosiy kirim xazinasini zakot mollari, 

zimiylardan yig‘ilgan juz’ya, hamda urushlarda tushgan g‘animat molining beshdan biri 

hisobiga yig‘ilgan mollar tashkil etardi. Xazinaga yig‘ilgan «kirim» xalifa tomonidan 

mustahiq kishilarga darhol bo‘lib berilardi. Xazinada pul saqlanmasdi. Xalifaning maoshi 

ham baytul mol hisobidan belgilangandi. 

Rasululloh hazratlari davrlarida Islom millatining ijtimoiy hollari na ravishda bo‘lsa, 

Abu Bakr davrlarida ham xuddi shu ravish uzra bo‘ldi. Qur’onu Karimning oliy ta’limoti 

Rasulullohning sunnayi soniyalari asxobi qiromning naq yuraklari-ga o‘rnashgandi. 

Shunga binoan ularning butun xatti-harakatlari din va qardoshlik asosiga bino qilingandi. 

Ularning bir-birlariga xayrixohliklari va mehribonliklari benihoya edi. Abu Bakr (r. a.) 

davrlarida futuxotlar boshlanib, Madinaga chetdan daromad keluvi ko‘paygan bo‘lsa-da, 

musulmonlar hamon oddiy kiyimlar kiyishar, o‘rtacha darajada hayot o‘tkazishar edi. 

Xalifaning o‘zlari ham kiyinish hamda yashash tarzida ularga namuna bo‘larli darajada 

edilar. Haqqoniyat va adolat hukm surganligidan birovga jabr, zulm qilguvchida bo‘lmas, 

shikoyat etuvchida qolmagandi. Abu Bakr xalifalik etib Umar ibni Hattob qozilik vazifasini 

bajargan vaqtlarida bir yil davomida biror nizolashuvchi da’vogar da’voga 

kelmaganligining o‘zi ham usha davrda haqqoniyat nechog‘lik hukm surganligini 

ko‘rsatib turmoqdadur. Xalifa butun axloq va odatlarida Rasululloh kabi bo‘lishga, butun 

kuchlar bilan Rasulullohning sunnatlarini ijro etishga, idora va siyosatda izlaridan 

borurga tirishardilar. Abu Bakrning idoralari xalqni g‘oyatda mamnun etgandi. Shu 

sababli keyingi xalifalarni saylagan vaktlarida Abu Bakr kabi idora usulini yuritmoqni 

undan talab etadigan bo‘ldilar. 

Abu Bakr g‘oyat kichik ko‘ngilli, yumshok, tabiatli, xalqqa juda ham marhamatli edilar. 

U janob ozg‘in va tabiatlari yumshoq bo‘lgani holda kerakli o‘rinlarda shunday yurakli va 

qattiqqo‘llik ko‘rsatardilarki, buni ko‘rib eng yurakli va kattiqqo‘l sanalgan Umar va Ali (r. 

a.)lar ham hayron qolardilar. U janob to‘g‘ri fikrli, uzoqni ko‘ruvchi, sabotli bir shaxs 

edilar. 

Abu Bakr xalifa bo‘lmaslaridan avval ham asxobi kiromning eng ortig‘i bo‘lib, 

jo‘mardlik, shafqat va marhamat, qanoat va taqvolik, tavozu va shijoat kabi fazilatlari 

bilan ajralib turardilar. Xalifa bo‘lganlaridan keyin o‘zlarining bu kabi go‘zal axloqlari 

bilan xalqqa namuna bo‘ldilar. U janob xalifa bo‘ldim, deb sira mag‘rurlanmadilar. Dunyo 

lazzatlariga berilmadilar. 

Bil’aks, xalifa bo‘lganlaridan keyin bu dunyo lazzatlaridan ko‘proq yuz o‘girdilar. 

O’zlarining kattagina boyliklari va xazinadan keladigan yaxshigina daromadlari bo‘lishga 

qaramay o‘rta darajada kiyinadilar, Ochlikni to‘sar darajadagina ovqatlanar-dilar. Bir 

vaqt xotinlari kundalik sarflaridan orttirib birozgina to‘plagan va bunga bir narsa 

olmoqchi bo‘lgan ekanlar. Abu Bakr buni bilib yig‘ilgan aqchani baytul molga topshirgan 

va oyliklaridan ayollari jamg‘arib qolgan miqdordagi pulni kamaytirgan ekanlar. Vafot 

etgan vaqtlarida olgan oyliklarini o‘zginasidan qarz-qurzlarini to‘lashga vasiyat etganlari 

bu dunyodan naqadar yuz o‘girganlarini va kishilar haqqiga munosabatlari ne darajada 

---

Xulafoi roshidiyn. Rizouddin ibn Faxriddin