Microsoft Word ulugbek hamdam muvozanat ziyouz com doc

 
10 
Юсуф хотини Ойгул ва ўғли Муҳаммад билан катта йўлдан 
қатновчи автобусларнинг биридан тушди. Энди улар то уйга етгунча 
беш-олти чақирим йўлни пиёда босишлари керак. Бу Юсуфга ёқади. 
Ахир ўз қишлоғининг бир чети худди шу ердан бошланади ва у мана, 
қарийб бир йилдан бери кўрмаган она юрти дийдоридан баҳраманд 
бўлиб боряпти...
Атрофдан ҳали ҳам қишнинг турқи қочмаган эса-да, барибир 
ҳавода кўклам нафаси кезаётгандай. Бу фасл Юсуфни ҳамиша 
ҳаяжонга солади, кўнглида битмас-туганмас орзу-умидлар уйғотади. 
Илон пўст ташлаб, бошқа — яп-янги либосга киргани каби одамзод 
ҳам баҳор келиши билан бир тозариб-янгиланиб олади, деб ўйларди 
Юсуф. Ҳув ана, Улуғтоғ — ҳануз ўша-ўша, серсалобат, сервиқор... 
Қиш тикиб берган оқ дўпписини ҳали ечмабди. “Узоқроқ турганимда 
эди, қизғалдоқ ва лола очилган маҳал бир тоққа чиқардим”, — армон 
қилган бўлди Юсуф. 
— Болажон, ҳув тоғни кўрдингми, тоғни? — қучоғида атрофга 
қизиқсиниб қараб бораётган ўғлининг эътиборини тоққа қаратмоқчи 
бўлди у. 
— То-о, — дадасига тақлид қилди Муҳаммад. 
— Ҳа, тоғ, ўғлим, тоғ. Борасанми ўша тоққа?.. 
11 
— Тур, Юсуф тур, тоққа борасанми? Улуғтоққа? 
Юсуф уйқусираган кўйи қараса, ўзидан бошқа ҳамма, ҳатто 

---

Улуғбек Ҳамдам. Мувозанат (роман) 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
33
укалари ҳам чой ичиб ўтиришибди. Бирдан эсига тоғ сафари тушдию 
ирғиб ўрнидан турди. Деразага қаради — қоронғулик. 
— Ия, кечаси кетамизми? — Юсуф онасига қаради. 
— Ҳа, бўлақол, болам, бир пиёла чой ичвол, бўлмаса йўлда очқаб 
қоласан, — ўғлини ҳам шошириб, ҳам огоҳлантирди Ҳалима ая. 
Юсуфнинг қувончи ичига сиғмасди. Наҳотки, у шу чоққача ҳув 
анави ерда савлат тўкиб, хаёлини узоқ-узоқларга олиб қочиб юрган 
афсонавий тоғ — Улуғтоққа бугун борса!.. Унинг тошларига қадам 
босса, ҳатто шу ердан булутларга ёндош кўриниб турган осмонўпар 
чўққисига чиқса!.. 
Севинчдан боланинг нонушта қилгиси ҳам келмади. Трактор 
товуши эшитилиши билан учиб ташқарига чиқди. Трактор 
чироқларини ёққанча “би-бип”лаб жар солган кўйи Юсуфларнинг 
шундоқ уйи қаршисида тўхтади. Бола сакраб аравасига чиқиб олди. 
Бирин-кетин отаси тугун ва ўтинни, онаси Элбекни кўтариб, акаси 
Амир эса Обид ва Олимнинг қуршовида чиқиб келишди. Бир пасда 
қариндошлар ҳам пайдо бўлишди... 
Юсуфнинг юраги дук-дук урарди. У ҳеч қачон бунчалик кўп одам 
билан бирон ёққа бормаганди. Трактор одам тўла аравасини судраб 
қўзғалганида, катталар эсонлик тилаб, юзларига фотиҳа тортишаркан, 
Юсуфнинг эти жимирлаб кетди... 
Қуёш Аравон тоғлари этагидан бош кўтарганда улар аҳоли 
яшайдиган жойдан чиқиб, тобора юқорилаб тўппа-тўғри Улуғтоққа 
элтадиган йўлга тушиб олишганди. Катталар ҳазил-ҳузил қилиб, 
аския айтиб, болалар энди ёришиб, кўзга ташлана бошлаган атрофни, 
бориб-бориб Улуғтоққа уланиб кетгувчи адирликларни томоша қилиб 
боришарди. Юсуфнинг эса фикру хаёлини дам кўриниб, дам баланд 
тепаликлар ортига ўтиб қолаётган Улуғтоғ банд этганди. 
Бир маҳал йўлнинг шундоқ икки четидан бошланиб кетган баланд 
ва анчагина тик адирликлар устида қўй-қўзилар кўринди. Улар 
шунчалик кўп ва эмин-эркин ўтлаб юришардики, бу нарса қишлоқда 
ҳамиша беш-ўнта қўйнинг ортидан ҳамиша таёқ кўтарган икки 
боланинг чопиб юришини кўришга одатланган Юсуфга жуда 
ғайритабиий ва ажойиб туюлди. Юсуф ҳайратланиб улгурмай, 
шундоқ тепасида — беш-олти метр чамаси нарида ўзига қараб турган 

---

Улуғбек Ҳамдам. Мувозанат (роман) 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
34
баҳайбат ҳайвонни кўрди, бир сесканиб тушди. 
— Ота, анави бўрими?
— Йўқ, болам, ит. 
— Ит ҳам шунақа котта бўладими? 
— Чўпонларнинг ити-да, ўғлим. Зоти шунақа. 
— Зоти нимаси? 
— Ота-энаси шунақа котта бўлган-да, — Одил ака ўғлига жавоб 
бераркан, ўзи ҳам бу бўрикелбат ва бақувват итдан кўзини узолмай, 
бошини орқага бурганча ҳайратланиб борарди. Трактор зўр бериб 
олдинга илгариларкан, Юсуфнинг кўз ўнгида чўпон итининг суврати 
қолди... 
Бу орада қуёш ёйилган, тепаликлар устида унда-мунда 
қизғалдоқлар кўриниб, болалар завқини оширарди. 
— Одил ака, ҳув ана, мен сизга айтган қизғалдоқлар! Бултур ҳам 
худди шундай эди, — дея Кенжавой ака қўллари билан анча 
илгарироқдаги тоғ ёнбағрига ишора этди. Ҳамма ўша ёққа қаради. 
Аёллардан кимдир “Вой худойим-эй, мунча чиройли!” деса, бошқаси 
“Бўлмаган гап, бу қизғалдоқзор эмас!” деди. Юсуф ҳам ниҳояси 
кўринмас қизилликка қараб, бирданига унинг ҳақиқатан ҳам 
қизғалдоқзор эканига ишонолмади. Фақат яқинлашиб боришаркан, 
қизғалдоққа, ўт-ўланга хос белгиларни фарқлаб, оғзи очилди... 
Шу пайт трактор тўхтади, Неъмат ака кабинадан гавдасининг 
ярмигача чиқариб, ўтирганлардан сўради: 
— Нима қиламиз, қизғалдоқми, тоғми? 
— Шу ерда қоловрамиз, тоғда нима бор, қуруқ тош-да? — 
Муродали ака ҳамманинг номидан гапирди. 
— Йўқ, тоққа борамиз, болаларга тоғ тузук, — деб Абдураҳмон 
ака ўртага тушди. 
— Қизғалдоқ яхши, тоғда чарчаймиз. Қаранг, қандай баҳаво, 
чиройли жойлар экан! — деб завқланди Турсуной опа. Қолган аёллар 
қий-чувлашиб уни қувватлашди. 
— Қани, тезроқ бир қарорга келинглар. Кўпчилик нима дейди? — 
Неъмат ака қариндошларни шоширди. 
Бу пайтда Юсуф ўйланарди: қизғалдоқзорми, тоғми? Қай бири 
зўр? У илгари ҳеч қачон бундай довдирамаганди. Тоғ деса 

---

Улуғбек Ҳамдам. Мувозанат (роман) 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
35
қизғалдоқзор қоляпти, қизғалдоқзор деса униси... Қани эди ҳар 
иккаласига ҳам боришса! Лекин катталарнинг “Бирини танлаш керак” 
дейишида бир гап бор-ов. Бундан чиқди, ҳақиқатан ҳам бирини... 
Лекин қайси бирини! — Юсуф буни билмасди. 
— Шундай қилиб, қизғалдоқзор, — деб Неъмат ака кабинага 
кириб кетдию тракторни ён томонга бурворди. Энди улар чўғдек ёниб 
турган, нуқсонсиз гур ўсган қизғалдоқзор оралаб боришарди. Юсуф 
олдида ўтирган отасининг елкасидан тутганча тик турган кўйи бу 
манзарани —тиниқдан-тиниқ қизиллик — қизғалдоқзорни кузатаркан, 
бу ғаройиб гулзор ичига жисми эмас, балки қалби билан кириб 
бораётгандек ҳис қиларди ўзини... 
Трактор тўхтар-тўхтамас ҳамма ундан тезроқ тушишга шошилди. 
Икки-учта катта ёшли эркаклар келтирилган нарсаларни аравадан 
олиб қўйишаркан, бошқалар ўзларини чор томонга — қизғалдоқзорга 
отдилар. Юсуф бунақасини ҳатто телевизорда ҳам кўрмаганди. Бир 
текисда ўсган қуюқ қизғалдоқзорнинг энлари маълуму бўйлари кўз 
илғамас олисликлар қаърига “чўкиб” кетганди. У на чопқиллаб 
думалашнию на бошқа болалар сингари қизғалдоқдан қучоқ-қучоқ 
узишини биларди. Юсуфни ҳайратдан кўзларини катта-катта очиб, 
қизғалдоқнинг қип-қизил косасига, шу қизилликка уйғун ич 
қисмидаги қоп-қора холига термуларкан, уни узишга ботинолмасди... 
Тушликка қўй сўйиб, димлама тайёрланди. Ҳаммалари битта 
каттакон дастурхон атрофида ўтириб, иштаҳа билан овқатландилар. 
Бола нигоҳи билан Юсуф ҳаммани кузатар эди. Каттаю кичик, эркагу 
аёл... барчанинг кайфи чоғ ва бу хурсандчилик уларни ўз бағрига олиб 
бирлаштирган эди... 
Овқатдан сўнг катталар қизғалдоқдан тўшалган кўрпачалар устига 
ёнбошлаб, чойхўрлик қилганча, суҳбатга толдилар, болалар эса, 
қизғалдоқзорнинг яна-да қуюқроқ қисмига чопиб кетишди. Ота-
оналар аҳён-аҳёнда уларни кузатиш учун тик туриб қараганларида, 
қип-қизил қизғалдоқзордан болаларнинг фақат бошларигина чиқиб-
сузиб ўйнашаётганини кўришарди...
Кечга томон улар ўйин-кулгу ва қий-чувлар остида қишлоққа 
қайтишди. Трактор аравасининг ичи қизғалдоқ билан тўлган, узоқдан 
қаралганда болаларнинггина эмас, балки ўтириб олган катталарнинг 

---

Улуғбек Ҳамдам. Мувозанат (роман) 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
36
ҳам бошлари гўё денгиздаги кемалардек кўринарди. Қизғалдоқ 
денгизидан шодон қийқириқлар, кулгулар баланд адирликлар бўйлаб 
олис-олисларга тараларди. Фақат Юсуфнинггина кўзлари яна қад 
ростлаган Улуғтоққа қадалганди. Юсуфнинг назарида узоқлашгани 
сайин тоғ яқинлашиб келарди. Гўё Улуғтоғ уларни таъқиб этаётгандек 
эди... 
12 
Йўл четидаги уйлар Юсуфнинг кўзига анча кўримсиз ва пачоқ 
кўринди. “Эҳтимол шаҳарнинг баланд-баланд уйларига кўникиб 
қолганим оқибатидир, — ўйлади у, — эҳтимол, болаликда улар анча 
муаззам туюлгандир менга. Лекин бу нурашлар-чи? Деворларнинг 
уқаланиб ётиши-чи? Нима, бир пақир оҳак топиш шунчалик 
қийинми?” 
Кимдир эскилигидан ва қору ёмғир таъсиридан қийшайиб қолган 
деворга ёғочдан тиргович қўяётганди. Яқинроқ борганда Юсуф 
болалик дўсти Содиқни таниди. 
— Эй дўст, ҳорма, бормисан? — Юсуф дўстига элтувчи йўлкага 
бурилди. 
— Бор бўлинг! — аввалига шу ердагилардан бири деб ўйлаган 
Содиқ ўзи томон лой кечиб келаётган ўртоғини кўриб, бир зум 
довдираб қолди. Сўнг уни тўхтатишга тиришиб: 
— Шошма. Ўша ерда тур, мен ўзим... — дея кирза этигини 
силкиб, ёпишиб қолган лойларни туширган бўлди-да, тағин эриб 
турган ерни босиб меҳмонга пешвоз юрди.
— Кесинла-кесинла. Қандай шамоллар учирди?! 
Содиқ қучоғини очиб турган дўстига икки-уч қадам қолганда 
тўхтади. 
— Яхшимисан, тани-жонинг соғми? 
— Раҳмат... раҳмат. Нега турибсан, кемийсанми, кураш 
тушмаймизми ҳов бир пайтлардагидек? — Юсуф гапиришга 
гапирардию, Содиқнинг тўхтагани сабабини ҳам билиб турарди: 
унинг уст-боши, ҳатто юз-кўзлари, бошидаги эски, бир қулоғи ипсиз 
шалпайиб турган телпагигача лойга ботганди. Сирасини айтганда, 

---

Улуғбек Ҳамдам. Мувозанат (роман) 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
37
буни шу тобда ҳар иккиси ҳам билиб турар ва ҳар иккисининг-да 
юзларига хижолат қизиллиги тепиб чиққанди. 
— Дўстим, кечқурун ўзим олдингга ўтаман. 
Юсуф лой-пойига қарамай, анчадан бери кўрмаган ўртоғини 
шартта қучоқлаб олгиси келса-да, бу билан Содиқни баттар 
хижолатга ботиришини ўйлаб, қўлларини туширди. 
— Ундай бўлса, — деди Юсуф кулишга уриниб, — қолган 
синфдошларни ҳам олиб ўт. Сизларни роса соғиндим... 
— Хўп бўлади, — қўлларини кўксига қўйди Содиқ. 
Юсуф нарироқда кутиб турган аёли ва ўғлига етар-етмас, 
ниманингдир “гуп” этганини эшитиб, орқасига ўгирилди. Бу — Содиқ 
эндигина тирговуч қўймоқчи бўлган девор эди. У қулаб лойга 
қоришиб ётарди. Содиқ эса бояги жойидан қимирлаб улгурмаганди. У 
бир деворга, бир Юсуфга қарарди-ю, бир нарса дея олмасди. 
— Қолганиниям бузиб ташлаб, янгитдан кўтармасанг бўлмайди 
чоғи, — деди овозини баландлатиб Юсуф. 
— Шунақага ўхшайди, қани, кунлар исийверсин-чи, — деди 
маъюс тортиб Содиқ. 
Юсуф йўлига равона бўлди. Аёли ва ўғлига етиб олувдиямки, 
орқадан Содиқнинг овози янгради: 
— Шаҳарга кетиб тўғри қилгансан, Юсуф... 
— Ўзингга-чи, бу қимматга тушмадими? — деди Юсуф йиқилган 
деворга ишора қилиб. 
Кулишди.