|
Gidroyuritmali tormoz kuchaytirgich. Tormoz yuritmasining kuchaytirgichi tormozlashga sarflanadigan kuchni orttirib, tormozlashni yengillashtirish uchun xizmat qiladi. Gidroyuritmali tormoz tarmog’iga o’rnatiladigan kuchaytirgichlar uchun xizmat qiladi. Gidroyuritmali tormoz tarmog’iga o’rnatiladugan kuchaytirgichlar uchun tashqi energiya manbai sifatida siqilgan havo vositasi ishlaydigan pnevmokuchaytirgich yoki dvigatelning kiritish quvuridagi siyraklanish natijasida ishlaydigan siyraklash kuchaytirgich (vakuum kuchaytirgich) va ayrim hollarda esa yuqori bosimli nasos yordamida haydalgan katta bosimli suyuqlik energiyasidan foydalanib ishlaydigan gidrokuchaytirgich qo’ llaniladi.
Antiblokirovkali elektron tormoz tizimining vazifasi.
Hozirgi kunda eng dolzarb masalalardan biri bu, avtomobilni yuqori harakatlanishda xech qanday muammolarsiz uni to’xtatib olishdir. Chunki avtomobillar yuqori tezlik bilan tormozlanishda ko’ ngilsiz voqealarni keltirib chiqarmoqda. Hozirda biz ABS iborasini ko’p marotaba eshitib kelmoqdamiz.
ABS bu (Antiblokier system) ya’ni avtomobil to’liq tormozlanganda ish sharoitidan qat’iy nazar masalan, quruqlikda, asfaltda va shuning bilan birgalikda namlikda yoki muzlikda va qorda hamma g’ ildiraklarning tormozlanib qolishini himoya qiladi. Antiblokir tizimi bu haqiqiy stabilashuvni va avtomobilning boshqariluvchanligini, tormozlanishni esa sekinlashtirib boradi.
Antiblokir tizimni ishlashi bir nechta faktorlarga bog’liq. Masalan, avtomobilning dvigateli ishga tushganda va tezda uning tezligi 5 - 7 km/h ga etishganda, ABS ishlashga tayyorgarligi boshlanadi. Avtomobil 12 knm/h yo’lni bosib o’tgandan so’ng, shu yo’l oraligida Antiblokir tizimi to’liq ishlash uchun tayyor bo’ladi, ya’ni tormozlashda kerak bo’ladigan bosimni hosil bo’lishi uchun shuncha vaqt kerak bo’ladi. Tormozlashda Antiblokir tizim uchun kerak bo’ladigan bosim 100 - 150 Mna ni tashkil etadi.
ABS elektron tormoz tizimining qismlari.
Antiblokir (ABS) tizimi quyidagilarni o’z ichiga oladi. G’ildirak sensori (sensor - ma’ lumot beruvchi) 1 har bir g’ ildirakga tishli g’ ildirak bilan o’rnatiladi va har bir g’ildiraklarning harakat tezligini 3 elektron boshqarish tizimiga beradi. U 3 esa har bir g’ ildirakni tezligini o’rganib chiqib bir vaqtning o’zida qaysi g’ ildirakni tormozlanishi to’g’risida gidravlik yuritma 2 tizimiga yuboradi. Shu tariqa g’ildiraklarni to’satdan tormozlanishini himoyalaydi. Kontrol chiroqlari esa tormoz suyuqligining holatini va elektron boshqarish tizimini ishlayotganligi to’g’risidagi ma’ lumotni haydovchiga yetkazib beradi.
Agar ABS tizim avtomobilda ishlamay qolsa, oddiy gidravlik tormoz tizimi ishga tushadi. Demak, ABS tizimi bu avtomobil tormoz tizimiga o’rnatilgan qo’shimcha yordamchi qurilmadir.
ABS tizimni tashkil qiluvchi qismlar.
Aylanishlarni sezuvchi (sensor) magnet o’zagidan va cho’ lg’amdan tashkil topadi. Aylanishlarni sezuvchi Generatorni ishlash prinsipiga o’xshashib ketadi.
G’ildiraklar aylanadi va shuning bilan birgalikda Rotor, g’ildirak zenzori esa ma’lum bir oraliqda turadi. G’ildirakning aylanishi bilan zenzordagi magnet maydoni o’zgaradi va cho’lgam O’zgaruvchankuchlanishni ishlab chiqaradi.
U quyidagicha ishlaydi. G’ildiraklarning aylanma harakati orqali impuls g’ ildiragi aylanishlarni sezuvchining bosh qismida harakatlanib boradi. Tishning orasida va tishning tillarida magnet maydoni o’zgarib boradi. Buning ichida cho’ lgam sinusdiagrammasi ko’rinish idagi o’zgaruvchan kuchlanishni ishlab chiqaradi. Sinusdiagrammasi ko’rinishidagi Frequenz ya’ni “+” va “-“ larning doimiylagi g’ildiraklarning aylanishiga bog’liq.
Agar aylanishlar soni kichik bo’lsa, kichk kuchlanishni. Agar katta bo’lsa, yuqori kuchlanishni tashkil qiladi. Tishli g’ ildirak bilan aylanishlarni sezuvchi zenzorning oraliq masofasi kichik bo’lsa, yuqori kuchlanishni, aksincha katta bo’lsa, kichk kuchlanishlarni ishlab chiqaradi.
Zamonaviy avtomobillarda yangi turdagi IYoD.
Zamonaviy avtomobillarda yangi turdagi ichki yonuv dvigatellar quyidagilardan iborat:
Gaztrubinali dvigatellar. Bunday dvigatelda ilgarilama - qaytma harakat qiluvchi detallarning yo’qligi hisobiga dvigatel valining aylanishlar chastotasini 20...25 ming ayl/min gacha yetkazish va natijada dvigatelning massasi hamda gabarit o’lchamlarini, mos ravishda 1,8...2,5 va 1,4...1,6 marta kamaytirishga erishiladi.
Gaztrubinali dvigatelda quvvatning juda oz qismi valning podhipniklaridagi ishqalanishni yengishga sarflanadi, shuning uchun moylovchi sistema soddalashadi va mexanik f. i. k yuqori qiymatga ega bo’ladi. Yonish jarayonining uzluksizligi va uning nisbatan ko’p davom etishi oddiy yoqilg’i berish apparaturasidan foydalanishga imkon beradi. AUDI avtomobilining 6 silindrli 3,01 litrli Gaztrubinali dvigatelni ko’rishimiz mumkin. Elektr dvigatellar. Keyingi yillarda kuch agregatining o’rnida elektrik dvigatel o’rnatilgan elektromobillar ko’payib bormoqda. Bunga sabab, elektrik dvigatellardan foydalanilganda, havoning ishlatilgan zaharli gazlardan to’la tozalanishi va shovqinning tubdan kamayishidir. Elektrik dvigatelni ta’minlash uchun zarur bo’lgan elektr energiyasini olish uchun kislotali, qo’rg’oshinli va ishqorli, temir nikelli va qadimiy -nikelli akkumulyatorlar batareyasi ko’proq ishlatiladi. Shahar sharoiti uchun kichik yuk elektromobili 40.50 km/s tezlik bilan harakatlanadi va navbatdagi zaryadlash vaqtigacha 50.70 km masofani bosib o’ta oladi. Keyingi paytda yaratilgan kumush - ruxli akkumulyatorlar batareyasiga ega bo’lgan elektromobillarning tajriba nusxalarida yurish yo’li 3.4 marta oshirilgan. Lekin kumush - ruxli akkumulyatorlar batareyasi juda qimmat, shuning uchun ularni istiqbolli deb bo’ lmaydi.
Maxovik dvigatellar. O’z vaqtida maxovik dvigatellar ba’zi bir mamlakatlarda avtobuslarga o’rnatilib ishlatiladi, lekin tuzilishining qo’polligi tufayli keyinchalik undan voz kechilgan edi. Stirling dvigatellari. Bundan 30 yillar avval injener Stirling tomonidan ixtiro qilingan tashqi yonish dvigatellari, texnologik jihatdan murakkabligi tufayli ishlab chiqarishga joriy qilinmadi. Lekin yoqilg’ i resurslaridan xalq xo’jaligida yanada samarali foydalanish muammosi chiqqan hozirgi kunda, “xohlagan” yoqilg’ ida ishlashi mumkin bo’lgan Stirling dvigatellariga qaytadan e’tibor berishga to’g’ri kelmoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: |
