|
www.ziyouz.com
кутубхонаси
72
kerakligi haqida qaror chiqardi.
Muhammadaminbek bir necha kundan so‘ng, Toshkentga borib kelgach, Toshloqda qo‘rboshilar
kengashini chaqiradi. Kengashda uning so‘zlagan nutqini Ibrohim Karim qurolsoz usta Ahrorxo‘ja
Maqsudxo‘jaev xotirasi asosida keltiradi:
“— Xalqqa rahmimiz kelishi kerak. Ayanchli yashayotgan xalqning tinch mehnat qilishi uchun
imkoniyat berish imonli odamlarning ishidir... Begunoh mo‘‘minlarning qonlari shuncha to‘kilgani
yetar! Hozirgi sharoitda, ya’ni kuchlar sochilib ketgan, ular o‘rtasida o‘zboshimcha mayllar kuchayib
borayotgan, boshqa joydan yordam kelmayotgan bir paytda bu sulh bizga milliy qadriyatlarimizni
saqlab qolish imkonini beradi. Shu bilan birga, nafasni rostlab olish, vaziyatga qarab ish tutishimiz
uchun yo‘l ochadi. Mana shu boisdan, men sulhga rozi bo‘ldim. Sulh shartlariga binoan G’orbuvoga
krepost quramiz. Unga Shermuhammadbekni (sulhga ko‘nsa) boshliq etib tayinlaymiz. Turk diviziyasi
tashkil etamiz, qo‘rboshi va beklar qurollangan holda o‘z yigitlariga bosh bo‘lib qolaveradilar, ular o‘z
hududlarida tartib-intizom uchun javob beradilar. Ana shunday qismlardan tashkil topgan milliy
armiya yaxshi qurollangan va harbiy san’atni egallagan bo‘ladi. Men esa hukumat ishlarida ishtirok
etaman. Sulh shartlariga ko‘ra boshqa qo‘rboshilarni ham Sho‘rolar bilan yarashishga chaqirishga so‘z
berdim. Shermuhammadbek va boshqa beklar buni tushunishadi, deb ishonaman.”
Sulh masalasiga yirik qo‘rboshilar turlicha munosabat bildirdilar. Bu haqda Shermuhammadbek o‘z
xotiralarida shunday deydi: “— Sulh tuzishga da’vat etilgan katta qo‘mondonlardan Muhiddinbek va
Jonibek Qozi uning xohishiga ochiq qarshi chiqdilar. Omon Pahlavon ham shunday yo‘l tutdi. Faqat
Omon Pahlavonning qo‘rboshilaridan Rahmonquli kurashdan voz kechdi va bir oz vaqtdan keyin
qo‘lga olindi. Ammo Namangan ahli “Rahmonquli qo‘rboshi qo‘zg‘olonga majburan qatnashgan”, deb
yalpi ko‘rsatma berganidan keyin bir oz vaqt o‘tgach, qamoqdan chiqarib yuborildi. Rahmonquli
keyingi kunlari Toshkent va Xo‘jand kabi katta shaharlarni aylanib chiqdi va kurash yanada
tezlashganiga guvoh bo‘ldi. Shunda u yana ozodlik harakatiga qo‘shildi.
Madaminbekning sulh tuzish mahalidagi ahvoli-ruhiyasi ancha ajablanarlidir: u mag‘lub etilgan
qo‘mondon ekanligini hisobga olmay turib Sho‘rolarning sulh haqidagi va’dalariga ishondi. Ilgaridan
beri g‘oyani siyosiy yo‘llar bilan hal qilishga bo‘lgan ishonchi shu e’timodda turishga sabab
bo‘lgandir. Madaminbekning shahsiy ahvoli va milliy kurashdagi tutgan o‘rniga kelsak, u chinakam
maqtovlarga loyiq, ilk davrda qo‘rboshilar millatparvarlik harakatining kuchayishida katta jasorat
ko‘rsatgan, kelajakni ko‘ra oluvchi, bolsheviklarni boshiga qiyin kunlarni solgan qo‘mondon bo‘lgan.
Bu oxirgi fe’li ham, albatta, boshdan beri amal qilib kelgan g‘oyalariga teskari kelmasligi mumkin.
Uning shunday qilishga majbur bo‘lganini ham tushunish mumkin. Ammo o‘zini hali ham zafar
qozonayotgan bir qo‘mondondek tutardi... Yomon tomoni shunda edi.. Iymoni kuchli edi, ammo sobit
emasdi. Juda qiyin sharoitda ham kurashni davom ettira olardi, taslim bo‘lmaslik qo‘lidan kelardi.
Ammo o‘z g‘oyasi yo‘lida sobitqadam bo‘lolmadi, balki, bu uning yagona kamchiligidir, uning xatosi
ham shunda edi.”
Muhammadaminbek Toshkentga borgach, u yerda kimlar bilan uchrashganligini, u yerdagilar bilan
nimalar haqida gaplashganligi haqida yetarli ma’lumot arxivlarda mavjud. Bu haqda tarixchi olim
Qahramon Rajabov o‘z tadqiqotlarida so‘z yuritadi. Bu yerda sulh shartnomasiga Kuybishev va
Farg‘ona viloyat partiya qo‘mitasi tomonlaridan ko‘rsatib o‘tilgan tuzatishlar kiritilgan.
Muhammadaminbek bunga qanday rozi bo‘ldi ekan? Rozi bo‘lmaslikni ham iloji bo‘lmagan ko‘rinadi,
zero, u Toshkentga faqat bir necha odamlari bilan borgan. Muzokaralar davom ettirilgan holatda yakka,
himoyasiz edi. Sulh shartnomasiga o‘zgartirish kiritish bilan Sho‘rolar hokimiyati o‘z munofiqligini
yana bir bor oshkor etdi. Ahir, jamoatchilik oldida tantanali ravishda imzolangan sulh shartnomasini
qayta tuzish na xalqaro qonunlarda, na urush qonunlarida bor.
Do'stlaringiz bilan baham: |
