|
www.ziyouz.com
кутубхонаси
52
turib qoldilar. O’ngdan-chapga, chapdan-o‘ngga o‘tib olganlar ham bo‘ldi. Jami oltmish to‘rt odamdan
o‘ttiz uchtasi o‘ng tarafga, o‘ttiz bittasi chap tarafga o‘tgani ma’lum bo‘lgach, Kamol Qozi Ergash
qo‘rboshiga xitob qildi:
— Ergashbek, amiralmusliminlik va amirlashkarlik sizga muborak bo‘lsin!
Qozining ishorasi bilan yigitlar oq kigiz olib keldilar. Barchalari hovliga chiqdilar. Ikki yigit katta
bir oq qo‘chqorni olib kelib so‘ydilar. Qonini kigizning bir chekkasiga tekizdilar. Shundan so‘ng
ulamolar Katta Ergashbekni kigizga olib o‘tdilar. Ko‘pchilik bo‘lib kigizning to‘rt tomonidan ko‘tarib,
davrani to‘qqiz marta aylanib chiqdilar. Kigiz yerga tushirilgach, hozir bo‘lganlar Ergashbekni
muborakbod etib, tavob ayladilar.
Shundan so‘ng qurultoy raisligini Katta Ergashbek o‘z qo‘liga olib, vazifalarni taqsimladi:
Madaminbek bosh muovin hamda vodiyning sharq tomoniga qo‘mondon etib tayinlandi. Joylardan
kelgan qo‘rboshilar o‘z hududlariga sardor bo‘ldilar, so‘ngra o‘zaro aloqa yuritish, oziq-ovqat, o‘q-
dori, qurol-yarog‘ masalalari muhokama etildi.
Qurultoy majlisi tamom bo‘lgach, barcha ishtirokchilar ziyofatga taklif etildilar.
Shu o‘rinda amiralmuslimin saylash masalasida yana bir bor xorijiy manbalarga munosabat bildirib
o‘tishga to‘g‘ri keladi.
Mazkur manbalarda Shermuhammadbekning ukasi Nurmuhammadbek xotiralariga asoslanib, ayni
mazkur qurultoyda Shermuhammadbek amiralmuslimin etib saylanganligi ta’kidlanadi. Biroq,
yuqoridagi yodnomada ko‘rib o‘tkazganimizdek, bu martabaga Katta Ergashbek erishdi.
Mazkur tarixiy qurultoyning ta’sir kuchi uzoq davom etmadi. Boshida bir qancha qo‘rboshilar bosh
qo‘mondon bilan aloqada bo‘lib, bamaslahat ish ko‘rib tursalarda, ko‘p o‘tmay yana har kim o‘z
bilganicha harakat qilishga o‘tib ketdi. Buning asosiy sabablaridan biri, Ergashbekning Farg‘onaday
katta bir hududni qamrab olgan kurashga boshchilik qilishga salohiyati va iqtidori yetmaganligi, yetarli
darajada qat’iyat va qattiqqo‘llik ko‘rsatib, jilovni qo‘lda mahkam tuta olmaganligi, yuqorida
eslatilganidek, yarador bo‘lgach, faoliyati sustlashib, parishonxotir bo‘lib qolganligida bo‘lsa, ikkinchi
asosiy sabab, o‘sha mudhish kasallik – “o‘zim bo‘lay”- chilik deyarli barcha yirik sardorlarni o‘z
komiga olganligida edi. Qo‘rboshilar o‘rtasida murosasizlik yuqolishi o‘rniga kuchayib bordi, hatto bu
murosasizlik ikki asosiy sardor – Ergashbek va Madaminbek o‘rtalarida qurolli to‘qnashuvgacha olib
bordi.
Shunday bo‘lsada, 1918 yilda milliy-ozodlik harakati kuchlari katta g‘alabalarga erishdilar. Bu
davrda Sovetlar Rossiyasi harbiy kuchlari juda ko‘p jabhalarda janglar olib bordi. Sharmandali Brest
sulhi tuzilib, Germaniya hujumi to‘xtatilgan bo‘lsada, Rossiyaning sobiq ittifoqchilari bo‘lmish
Antanta davlatlari hujum boshlab yuborgan, mamlakat ichkarisida esa fuqarolar urushi boshlanib,
Kolchak, Yudenich, Denikin, Petlyura, Kornilov va boshqa sarkardalar ichki Rossiyadagi kattagina
hududni egallagan edi. Ataman Dutov Orenburgni egallab, Rossiya va Turkiston o‘rtasidagi asosiy yo‘l
harakatini to‘xtatib qo‘yganligi tufayli markaziy hukumat Turkistonga yirik harbiy kuch yuborish
imkoniyatidan mahrum bo‘ldi. Shuningdek, Turkiston ASSR hukumati va joylardagi Sovetlarning
shovinistik siyosati, mahalliy hokimiyat organlariga joylashib olgan unsurlarning talonchiligi,
axloqsizligi, arman dashnoqlarining beboshliklariga erk berib, uning saflarini to‘ldirib turdi.
1876 yilda Qo‘qon xonligi tugatilib, uning asosiy o‘zagi bo‘lmish Farg‘ona vodiysi Turkiston
general-gubernatorligining Farg‘ona oblastiga aylantirilgach, yangi ma’muriy markaz bunyod etish
ehtiyoji tug‘ildi. Milliy va diniy ruh kuchli bo‘lgan, shuningdek, tabiati sershamol, bir oz zahkash
Ho‘qand harbiy gubernator Skobelevning didiga o‘tirmadi. U Yormozor yaqinidagi qadimiy Sim
qishlog‘i o‘rnida zamonaviy shaharcha qurib, viloyat markazini shu yerga ko‘chirdi. Bu shaharcha
gubernator nomini olib Skobelev (o‘zbeklar talaffuzida Iskobil) deb atala boshladi. Beshbola, Beklar,
Surxtepa, Kanjig‘a, Yormozor, Chekshura qishloqlari oralig‘ida joylashgan bu rus shahrida mahalliy
aholi vakillari ham istiqomat qilar edi. Shulardan biri Yormozorlik Hamidjonboyning yetim qolgan
o‘g‘li Yodgorboyvachcha Iskobildagi zamonaviy maktabda o‘qib, tijorat ilmini o‘rgandi va o‘z
Mansurxo‘ja Xo‘jaev. Shermuhammadbek qo‘rboshi
Do'stlaringiz bilan baham: |
