|
www.ziyouz.com
кутубхонаси
122
Omonulloxonning qaynotasi, asli turk (turkiyalik, Usmonli oilasidan) bo‘lmish Mahmudbek bilan
tanishdik. Mahmudbek menga tasalli berib ko‘pdan-ko‘p iltifot ko‘rsatdi:
— Sizga yer beramiz. Shu yerda qoling, — dedi u.
— Mening mol-mulkka ehtiyojim yo‘q, — dedim men. Ertami-kechmi Vatanga qaytaman. Siz
mening vaqtincha Kobulda qolishimga yordam bersangiz bas, sizdan minnatdor bo‘lardim.
Shu orada Kobulda turgan, Sharqiy Buxoroda Anvar Posho milliy harakatga qo‘shilgan paytda unga
harbiy nozirlik qilgan Hasanbek bilan bir necha marta ko‘rishdim. Hasanbek ham Kobulda
Omonulloxonning shaxsiy mehmoni bo‘lib turgan ekan. Shu bilan birga Omonulloxonga rus, olmon,
ingliz, frantsuz, arab va turk tillaridan tarjimonlik qilar ekan.
Adashmasam, Turkiyaning Marash (hozirgi Qahramon Marash shahari) viloyatidan ekanligini
aytgandi. Bizdan bir oz vaqt avval Afg‘onistonga o‘tgan ekan.
— Men yaqinda Vatanga qaytaman, — dedim men,— sizni ham taklif qilsam borarmidingiz?
— Jonim bilan boraman. Mening bu yerga kelishimdan maqsad mana shu tilagim Turkistonda
o‘lmoqdir. Biz usmonli zobitlari o‘laroq, Turon uchun tug‘ilganmiz. Turon bilan birga o‘la olamiz. Biz
o‘zimizdan ko‘ra ko‘proq Sizlarni o‘ylaymiz.
Afg‘onistonda turkiyaliklar ko‘p edi. Bularning ichida usmonli zobitlari anchagina ekan. Jamol
Posho bu yerga kelgan paytda Turkiston milliy-ozodlik harakatiga yordam berish uchun bir tashkilot
tuzgandi. Mana shu tashkilot hozir ham bor bo‘lib men uni ko‘rishga orzumand edim. Jamol Posho bu
yerda ming kishiga mo‘ljallangan harbiy maktab tashkil etgandi. Mana shu ming talaba ichida ke-
yinchalik Omonulloxonga zarba bergan Habibulloxon ham bor edi. Tashkilot bilan tanishuvim paytida
Sharqiy turkistonlik Najotiybek hamda Najmiddin Nidoslar bilan ham ko‘rishdik. Muloqot natijasida
Badaxshonda bitta baqqol do‘koni ochib, Turkistonga qurol-yarog‘ yuborishni shu yerdan boshqarib
turadigan bo‘ldik.
Shu paytlarda minglab musulmon turklar Peshavordan Afg‘onistonga o‘tayotgandi. Ular bilan aloqa
bog‘lab mushkullarini oson qildik. Ona vatanga o‘tish uchun bir necha askarlarim bilan Kobuldan
chiqib, Xindistonga yo‘l oldim. Ingliz elchixonasi xodimlari bilan ko‘rishib yordam so‘radim. O’sha
kunlarda Leninning o‘lgani haqida xabar keldi. Bombayga borganimda Rusiya tashqi ishlar vaziri
Chicherin ham o‘sha yerda ekan. U bizning faoliyatimiz haqida ingliz idoralariga shikoyat qilganmish.
Inglizlar mening yo Sharqiy Turkistonga yoxud Mashhadga ketishim haqida ogohlantirishdi. Pomir
tomonga boradigan bir poezdga chiqdim. Bombaydan uzoqlashishim bilan bir bekatda poezddan tushib
qoldim. Piyoda yura-yura ming mashaqqat bilan Himolay tog‘i etagidagi Xatara tog‘laridan oshib
o‘tib, Turkistonga yetib keldik. Oyoqlarimizda poyabzal ham qolmagandi. Chor-nochor holatda
yigirma besh kun yurib yana Badaxshonga qaytdik...”
Shermuhammadbek Pomirga kelganda, bu yerda istiqomat qilib turgan qirg‘iz, tojik, o‘zbek (laqay)
xalqlaridan qo‘shin tuzib, kurashni davom ettirishni mo‘ljallagan edi. Biroq, askar topish imkoni
bo‘ldi-yu askarga yarasha oziq-ovqat zaxirasi, qurol-yarog‘, o‘q-dori topish imkoni bo‘lmadi.
Noilojlikdan yana Afg‘onistonga qaytishga majbur bo‘ldi.
U Badaxshonga qaytib kelganda 1924 yil tugab, 1925 yil boshlanayotgan, halqaro siyosat va
Afg‘onistonning ichki siyosatda bir oz o‘zgarishlar yuz bergan edi. Ma’lumki, Sovet hukumati
o‘zining janubiy chegarasini mustahkamlash, janubiy qo‘shnisi bo‘lgan Afg‘onistonni Angliya
tajovuzidan saqlash uchun ham uni xalqaro maydonda astoydil himoya qilib keldi, unga siyosiy,
iqtisodiy yordamlar ko‘rsatdi. Shu tufayli, Afg‘oniston hukumati, xususan uning shohi Omonulloxon
va undan keyin taxtni egallagan Habibulloxon Rossiya bilan munosabatlarini buzmaslik, uning
iqtisodiy yordami va qo‘llab-quvvatlashidan mahrum bo‘lmaslik uchun bu davlatning dushmanlari
hisoblanadigan kishilarni o‘z qanotlari ostiga olmasligi tabiiy bir hol edi. Shu tufayli keyingi yillarda
farg‘onalik musofirlar ko‘p aziyat chekishlariga to‘g‘ri keldi.
Shermuhammadbek shu sharoitda ham qo‘l qovushtirib o‘tirmadi: imkon boricha sovetlarga qarshi
kurashni davom ettirdi. Bir vaqtlar Shermuhammadbekka dushmanlik qilib, uni Sharqiy Buxoroga
Mansurxo‘ja Xo‘jaev. Shermuhammadbek qo‘rboshi
Do'stlaringiz bilan baham: |
