|
www.ziyouz.com
кутубхонаси
31
front ishlariga olinadigan bo‘ldi. Mazkur nizomda shunday “engillik” berildiki, ro‘yxatga tushgan kishi
o‘zi bormaydigan bo‘lsa, o‘z o‘rniga boshqa begona kishini mardikorlikka yollab jo‘natishi mumkin
edi. Bu voqeaning “Mardikorlik voqeasi” deb nomlanishi ham shundan kelib chiqqan.
Safarbarlik dexqonchilik ishlari ayni qizigan payt—mayning oxiri, iyunning boshlariga to‘g‘ri kelib
qoldi. Uzoq vaqtlardan beri hech qanday urush yoki boshqa ishlarga safarbar etilmay kelgan xalq
uchun o‘z oilasidan bir kishini uzoq o‘lkalarga, o‘lim muqarrar bo‘lgan frontga, yoki qiyinchiligi
darajasi bo‘yicha frontdan kam bo‘lmagan Sibir o‘rmonlariga daraxt kesish uchun yuborish og‘ir
tuyuldi. Buning ustiga, mahalliy mutasaddi mahkamalarda safarbarlik bahona, tanish-bilishchilik,
poraxo‘rlik holatlari boshlandi. Ya’ni uezd, volost idoralari xodimlari, amin va oqsoqollar o‘z tanish-
bilishlarini, pora berganlarni ro‘yxatga kiritmay, ularning o‘rniga oddiy fuqarolarni, xonadon
tirikchiligini ko‘tarib turgan kishilarni yozib yubora boshladilar. Bu hol xalqning sabr-kosasini
to‘ldirdi. Safarbarlikka qarshi norozilik harakati boshlanib, ko‘p joylarda qo‘zg‘olonga aylanib ketdi.
Shunday qo‘zg‘alonlardan biri Toshloqda bo‘lib o‘tdi. Atrof qishloqlar aholisi oqib kelib, volost
boshqarmasi binosini o‘rab oldilar. Odamlar safarbarlik bekor qilinishini, ro‘yxatlar adolatsizlik
asosida tuzilganligi uchun ularni yoqib yuborishni talab qilib chiqdilar. Volost boshlig‘i Abdurahmon
Bo‘lis aholiga nasihat boshladi:
— Aziz fuqaro! O’zingizni bosing, ko‘pga kelgan to‘y ekan, bu ham o‘tar-ketar. Bizga ham oson
tutmang, biringiz ko‘zim bo‘lsangiz, biringiz qoshim. Qandoq qilayki, shu ro‘yxatni tuzishim kerak
ekan. Xudo o‘z panohiga olsa, o‘g‘illaringiz, erlaringiz omon-eson qaytishar...
Odamlar uni ortiq so‘zlatgani qo‘ymadilar, har tomondan savol shaklidagi po‘pisalar, xitoblar,
talablar yangradi:
— Nega pulga sotildingiz, bo‘lis?
— Nega ro‘yxatga falonchi boyning, amin-oqsoqollarining o‘g‘illari kirmay qolibdi?
— Olib chiq ro‘yxatni!
— Bizning bolalarimizga kuni qolgan oq poshshoning uyi kuysin!
Shu payt uezd hokimi ehtiyot shart uchun yuborgan bir necha politsiyachi va mirshablardan iborat
bir guruh yetib kelib qoldi. Mahalliy tilni biladigan politsiyachi xalqqa qarata do‘q urdi:
— Olomon, tarqal!
— Tarqalmaymiz, — deya yakdil javob berdi olomon,— ro‘yxat bekor bo‘lmaguncha hech qayoqqa
ketmaymiz!
Bir paranji yopingan ayol politsiyachining oldiga borib:
— Hoy o‘ris to‘ra, yaxshilikcha yakka-yolg‘izimni ro‘yxatdan o‘chirasanmi? – deb do‘q qilgan
bo‘ldi.
— Yo‘qol, sartning qanjig‘i! – deya politsiyachi ayolni miltiq qo‘ndog‘i bilan turtib yubordi. Bu
turtki olomonning qo‘zg‘olishiga ham turtki bo‘ldi. Olomon ichidan 20—30 yosh-yalang otilib chiqib,
politsiyaga hujum qildilar. Ular ichida Shermuhammadbek va uning aka-ukalari ham bor edi. Ular
politsiyachi va mirshablarni urib yiqitdilar. Qo‘llaridagi miltiq, bellaridagi qilichlarini tortib oldilar.
Qolgan ishni olomon saranjom qildi. Politsiyachilar va amaldorlarni do‘pposlab bir oz hovurdan
tushgan olomon birin-ketin tarqalib ketdi. Shermuhammadbek aka-ukalari va bir qancha yigitlar bilan
kaltak yeganlarni o‘rnidan turg‘azib, ust-boshini qoqib volost idorasiga olib kirdilar va ro‘yxatlarni
berishni talab qildilar. Kuch ular tomondaligini bilib to‘rgan bo‘lis ro‘yxatlarni olib berdi.
Shermuhammadbek ularga:
— Agar mana shu men bilan birga bo‘lgan yigitlardan birortasiga biror narsa bo‘lsa, senlardan
ko‘ramiz— hammangni ichagingizga osamiz, — deb po‘pisa qilib ogohlantirib qo‘ydi va ro‘yxatni
tashqariga olib chiqib, yoqib yubordi.
Garchi, birinchi kungi to‘polonda odam o‘lmagan bo‘lsada, viloyat harbiy gubernatori tomonidan
jazo otryadi yuborildi. Jazo otryadi boshlig‘i bo‘lis va amaldorlardan kechagi to‘polon ishtirokchilarini
ko‘rsatishni so‘radi. Ular, qasam va Shermuhammadbekning po‘pisasidan qo‘rqib, hech kimni aytib
Mansurxo‘ja Xo‘jaev. Shermuhammadbek qo‘rboshi
Do'stlaringiz bilan baham: |
