Mansurxo‘ja Xo‘jaev. Shermuhammadbek qo‘rboshi
www.ziyouz.com
кутубхонаси
24
chiqib ketgan erdi. O’zi nihoyatda ko‘rkam, xushsurat yigit bo‘lib, qancha-qancha boyu-boyon, bek-
amirlar odam qo‘yib, o‘z qizlarini peshkash qilsalarda, rad etgan erdi.
Zamoniki keldi, Chinmochin mamlakatiga qo‘shni bo‘lib yashab turgan jung‘or xalqi yerlari
Chinmochin tomonidan bosib olina boshlandi. Jung‘orlar
oldiniga Ili, Yettisuv, Oqsuv, Qoshg‘ar
tomonlarga qabila-qabila bo‘lib bosib keldilar. Keyinroq esa Talas va Qoshg‘ar orqali Farg‘onaga ham
kirib keldilar. Farg‘ona xalqi mudofaa kurashiga qo‘zg‘aldi. Xo‘qand xoni Abdulkarimbiy qo‘shin
to‘plab, shaharlarni qo‘riqlashga yubordi.
Qalandarlar ham bu kurashdan chetda turmadilar, Ular bir qo‘lda aso, bir qo‘lda qilich tutib, xalq
lashkariga qo‘shildilar. Xoja Pirmuhammad ham xonaqohni tark etib, qo‘liga qurol oldi.
Jung‘orlar ham mo‘g‘ullarga o‘xshab, har qanday holatda: yaylovdan-yaylovga ko‘chishda ham,
urush holatida ham urug‘ aymoq, bola-chaqasi bilan yurar, erkaklari oldingi safda bo‘lsa, xotin-bola
chaqalari qo‘shin orqasidagi o‘g‘ruq (oboz) da kelar edi.
Jung‘or qo‘shinining bir qismi Yozi-Yobon orqali Marg‘inonga yaqinlashib qoldi. Mudofe’lar
(mudofaachilar) ularning yo‘lini to‘sish uchun chiqdilar. Marg‘inondan uch-to‘rt
tosh masofada qattiq
janglar boshlanib ketdi. Jung‘or qo‘shinining bu qismiga jung‘or xonlaridan birining bevasi Chechek
Xotun boshchilik qilar edi. Eri Ili yonidagi janglarda halok bo‘lgach, erining o‘rniga jung‘or
xoqonining ruxsati bilan shu xotin o‘tirgan edi, zero, Chechek xotun o‘zining salohiyati, jangovarligi
bilan erkaklardan qolishmas, hatto ulardan o‘tib tushar edi. Eri halok bo‘lgach, unga ko‘plab jung‘or
xonlari, hatto xoqonning ukasi ham talabgor bo‘ldilar, biroq ularning birortasiga ham yuragi jiz etmadi.
O’lgan eridan ham ko‘ngli to‘lgan emas. Uning nazaridagi, orzusidagi er nafaqat botir, kuchli,
jangovar,
balki axloqli, go‘zal, ilmli bo‘lishi kerak edi.
Chechek xotun ba’zan o‘zi ham jangda qatnashar, ba’zan biror tepalikka chiqib olib, o‘sha yerdan
turib jangni boshqarardi. Janglardan birida Chechek xotun Xoja Pirmuhammad bilan to‘qnash kelib
qoldi. Malika Xojani ko‘rdi-yu o‘zini yo‘qotdi: Xojaning ko‘zlaridan, yuzlaridan nuri ilohiy to‘g‘ri
malikaning qalbiga yo‘l topib kirib, o‘zining fikri-xayolidagi, orzusidagi erkak
ishqida qovjirab yotgan
yuragini alanga oldirib yubordi. Beixtiyor ko‘ksidan qalqoni, qo‘lidan qilichi tushib ketdi. Ko‘zi tinib,
gandirakladi, gandiraklaganda boshidagi dubulg‘asi ham yumalab ketib, kokillari parishon bo‘ldi. Xoja
uning ayol ekanligini, qo‘lidan quroli tushib ketganini ko‘rib, qilich ko‘targan qo‘llarini pastga
tushirdilar. Shu payt dovul chalinib, har ikki qo‘shin qilichini qiniga solgancha o‘z qarorgohiga qaytdi.
O’sha paytdagi janglar halol, mardona bo‘lib, dovul chalib jangga kirilar,
dovul chalib jang
to‘xtatilardi. Dovul ovozi kelishi bilan dushman boshi ustida o‘ynagan qilich qayta qinga tushishi,
raqibini bo‘g‘ib turgan jangchi uning tomog‘idan changalini bo‘shatishi shart edi. Ushbu jangda
Chechak xotunning qayin singlisi Zeberdet ham ishtirok etgan bo‘lib, u ham Xoja Pirmuhammadni bir
ko‘rishda oshiq bo‘lib qoldi. Uning eri jung‘or xoqonining tumanboshilaridan bo‘lib, qari, ko‘rimsiz
kishi edi. Zeberdet unga xizmatlari uchun mukofot tariqasida berilgan, eridan qoniqmagan juvon
boshqa ko‘rkam, yoshroq lashkarboshilar bilan don olishib yurar, buni ko‘pchilik bilsada,
eri bilmas
edi, xolos.
Ertasi kun jangga dovul cholingach, Chechek Xotun o‘z lashkarboshilari bilan bir do‘ng ustiga
chiqib, Xoja Pirmuhammadni ularga ko‘rsatib;
— Anovi jangchini yaxshilab tanib olinglar va cheriklaringizga tayinlanglar-ki, uni o‘ldirib
qo‘yishmasin. Bir amallab ozor yetkazmay asir olinglar.
Ko‘p o‘tmay Chechek Xotunning xos navkarlaridan bir nechtasi uchi sirtmoq qilingan arqonlarini
tayyorlab, jang qizib turgan joyga, Xoja Pirmuhammadga yaqinlashib bordilar. Arqon tashlashda
jung‘orlarning oldiga tushadigani kamdan-kam topilsa kerak. Navkarlar har tomondan Xojani o‘rab
kelib, baravariga arqon tashladilar. Xoja besh-olti sirtmoq ichida qimirlamay qoldilar.
Navkarlar
Xojani arqon bilan sirmab, qarorgohga yetkazib kelib, bir o‘tovga qo‘ydilar va poyloqchilikka turdilar.
Jang nihoyasiga yetib, dovul chalingach, Chechek Xotun Xojani banddan bo‘shattirib, o‘z chodiriga
oldirib keldi va mehmon qildi. Bu mehmondorchilikda Chechek Xotun o‘z maqsadini bayon etmadi.
