Microsoft Word Saniyazova doc

5. Taylan
-na’retenin’ bir tu’ri.
6. Ji’li’m
-bali’q awlaw qurali’. Mi’sali’: Jurtlar ji’li’mi’n suwg’a salsa, 
men qi’rg’a salaman. 
7. Qara ji’li’m
- bali’qshi’lar bul ji’li’m tuwrali’ mi’naday deydi:
Bul ji’li’m 8 m boli’p, won yeki adam saladi’, al jazda won adam da 
jetedi.
8
. Shawi’t ji’li’m
- bali’qshi’li’q qurali’, uzi’nli’g’i’ 8 m ge shamalas,
i’laqa bali’q tuti’w ushi’n paydalanadi’. 
9. Sha’ma’shni’y ji’li’m
- buni’n’ menen mayday bali’qlar awlanadi’.
10. Sho’mekey ji’li’m
- bul ji’li’mni’n’ ko’zleri tar, mayda boladi’.
11. Targo’z ji’li’m
- ko’zleri di’m tar, mayda boladi’. Kilka, may shabaq 
t.b. bali’qlar tutadi’. 
12 Matay aw
- awdi’n’ tu’ri.

---

47
A’zelden bali’q awlawda aw, tor, ji’li’m si’yaqli’ qurallar wo’nimli 
paydalani’li’p, bulardi’n’ bir neshe tu’rler ha’r tu’rli atamalar menen atali’p ju’r. 
Bali’q awlawda go’nergen, atamasi’ qollani’wdan shi’g’i’p qalg’an qurallardi’n’ 
atamalari’ da bar.
Ma’selen:
1. Qaza
-bul ha’zir wo’nimsiz qurallar qatari’na jatadi’, ko’llerde, sayi’z 
suwlarda, teni’zdin’ jag’alari’nda g’ana bali’q uslanadi’. Qazag’a kirgen bali’q 
qayti’p shi’g’a almaydi’. Sol sebepli bolsa kerek, xali’q arasi’nda “ qazadag’i’ 
bali’q, qazandag’i’ bali’q” degen so’z ken’ taralg’an. Bul yerteden kiyati’rg’an 
bali’q awlaw qurali’ boli’p, woni’n’ ko’lg’aza, jag’ag’aza, dunayg’aza, 
istawnakg’aza, qayshi’g’ulaq g’aza, qamawg’aza si’yaqli’ tu’rleri bar bolg’an. 
Salg’an bizin’ qazami’z, 
Ko’rinip tur uzaqtan (Jiyen ji’raw) 
2
. Qaqpay
-jag’ada woti’ri’p, shetke shi’qqan bali’qlardi’ qag’i’p uslap 
alatug’i’n qural. Buni’ ha’zirde derlik qollanbaydi’.
3. Mardan-
qami’stan, jekennen toqi’lg’an bali’q salatug’i’n i’di’s, 
biyikligi adamni’n’ belbuwari’nan keletug’i’n do’ngelek i’di’s. Mi’sali: 
Yelmurat awi’lg’a qaytarda bir mardan bali’q jiberdi. (J. Aymurzaev) 
4. 
Soqi’
- bali’qshi’li’q qurali’, ag’ashtan, uzi’n sapli’, u’lken balg’a 
si’yaqli’ yetip islengen boli’p, u’lken bali’qlardi’ ha’lsiretiw ushi’n qollani’ladi’. 
Mi’sali’: …so’ytip ha’lsiregen i’laqani’ ja’ne soqi’ menen ursan’, urg’anda 
basi’na urg’an menen hesh ku’sh bermeydi, soni’n’ ushi’n da asti’n’g’i’ iyegine 
uri’w kerek. (A. Bekmuratov)
5. Shontay-
na’rete, ji’li’m ha’m awdi’n’ wortalaw jerinde qalta si’yaqli’ 
na’rse boladi’. Wolarg’a tu’sken bali’qlar shontayg’a toplanadi’. Awlang’an 
bali’qti’n’ ha’mmesin shontayg’a ji’ynap, si’rtta jazdi’ri’p aladi’. Mi’sali’:
Shontay nege tawlani’pti’, 
Bil, du’zet, dep tejep ketti... (Q. Yermanov) 
6. Sholpi’
- awlang’an bali’qti’ ji’li’mni’n’ shontayi’nan si’rtqa su’zip 
shi’g’ari’w ushi’n qollani’latug’i’n qural. Wol bekkem jipten tor si’yaqli’ yetip 

---

48
toqi’li’p, uzi’nli’g’i’ ha’r qi’yli’ formada boladi’. Bali’qshi’lar leksikasi’nda 
”su’zek” dep te ataladi’. Mi’sali’: Jigittin’ jabaday iri, ju’nles qollari’ moyni’na 
tu’skende, Bag’dagu’l sholpi’dag’i’ bali’qtay shapshi’di’. (T. Qayi’pbergenov).