Microsoft Word рақобат, ЎҚув қЎлланма. 11111docx docx

монопсония
, яъни 
ҳаридор
монополияси
дейилади. 
Юқорида барча ғоялар жамланиб, реал ҳаётда номукаммал рақобат 
шароитида ишлаб чиқариш омиллари эксплуатацияси тенденцияси пайдо 
бўлишига ёрдам беради.бу холат аввал ўзаро рақобатлашган кўпгина 
фирмаларни ютиб юровучи йирик бирлашманиг пайдо бўлиши билан янада 
кучаяди. Бошқарув бирлиги ҳажми (кўрсаткичи) нинг йириклашуви(якка 
бошқарув) бойликни тақсимлашдаги адолатсизликни янада кучайишини 
зарурий равишда келтириб чиқаради. Бу анча инқилобий ғоя бўлиб, 
Чемберлиннинг монополия истиқболи тўғрисидаги оптимистик фикрича 
қаршидир. Ишлаб чиқаришнинг монополизацияси муаммоси билан 
«
самарадорлик
ёки
адолат
» деган дилеммани (яъни униси ёки буниси) ечиш 
зарурати илгари сурилади. 
Монополизацияга у ишлаб чиқариш самарадорлигини оширишга 
ёрдам беради, деб устунворлик бериш етарли эмас, яъни адолат масаласи 
ҳам қўйилиши керак. Иқтисодиёт тарихида «самарадорлик» ва «адолат» ни 
қандайдир йўл билан ажратишга интилиш катта хомхаёлликдир. 
Ж.В.Робинсон ўзининг тадқиқотлари натижасида ҳаётий чора-
тадбирларни ҳам ишлаб чиқса бўлар эди масалан, номукаммал рақобат 
туфайли аниқланган қарама-қаршиликларни бартараф этиш учун давлатнинг 
иқтисодиётга аралашуви нималардан иборат бўлмоғи керак эди. 
Бундай саволга жавобни уч йил ўтгач бошқа қембриж мактаби вакили 
Ж.М.Кейнс берди. 

---

38 
3- Мавзу. Рақобат кучлари назарияси 
3.1. М.Портернинг рақобатнинг беш кучи назарияси
Рақобат муаммоси бугунги кунда энг кўп муҳокама қилинадиган 
мавзулардан бирига айланиб бормоқда. Чунки ички ва ташқи бозорларда 
рақобат муҳити кундан-кунга кучайиб, рақобатлашиш чегараси фирмалараро 
рақобатдан тармоқ, мамлакатлар ва ҳудудлар доирасигача кенгайиб кетди. 
Кейинги йилларда рақобат назарияси билан 
жаҳоннинг кўпгина таниқли олимлари шуғулланиб 
келмоқда, уларнинг ичида америкалик иқтисодчи 
Майкл Портернинг (1947) рақобат назариясига 
қўшган ҳиссаси энг беқиёсдир ва у бу соҳада энг 
йирик олим саналади.
 
Таъсирчан ва рағбатлантирувчи, эркин иқтисодий 
рақобатни ривожлантириш эвазига ишлаб чиқарувчи ва сотувчилар устидан 
харидорларнинг ҳукмронлиги ўрнатилиб, бу бозор муносабатларининг 
моҳиятини белгиловчи шароит ҳисобланади.
8
 
Рақобатнинг фақат эркин бозор иқтисодиёти шароитида тўлақонли 
амал қилиши ҳамда ўз моҳиятини тўлиқ намоён эта олишини қуйидаги 
жадвал орқали кузатиш мумкин (1.1.1-жадвал).