Microsoft Word педагогика тарихы кейинги вартант

 
3.5. Ibn Sino tálim hám tárbiya haqqinda
. 
Duńya juzine atagı jayılgan táwip, pedagog, psixolog, «Alımlardıń baslı
ǵ
ı» 
degen húrmetli ataq iyesi IBN SINO 980-jılı Buxara
ǵ
a jaqın jerdegi Afsona 
awılında kishi xızmetker shańara
ǵ
ında dúńya
ǵ
a kelgen. Onıń tálim tárbiyalıq kóz 
qaraslari da Orta Aziya xalıqları pedagogikasınıń rawajlanıwı tariyxında úlken 
orındı iyeledi.
Ibn Sinonıń ıras atı Xusan, atasınıń atı Abdullax. Ol Buxarada baslawısh 
mektepke oqıw
ǵ
a baradı. Oqıwda zeyinliligi, yadınıń kúshliligi menen kózge 
túsedi. Ol matematika, logika, filosofiya, meditsina hám basqada ilimlerge 
qızı
ǵ
adı. 
Abu Mansur Kamariy onıń meditsina tarawına ayrıqsha qızı
ǵ
ıwshılı
ǵ
ı bar 
ekenligin abaylap, o
ǵ
an meditsinanıń názik sırların úyretedi.
Biraq, IX ásirdiń axırı X ásirdiń baslarına kelip úlkede siyasıy-jámiyetlik 
sharayat quramalasadı. Sonlıqtan Ibn Sino Xorezmge – Urgenchke kóship ótedi. 
Bul jerde ol bir qatar alımlar menen birgelikte Abu Rayxan Beruniy basqarıp 
atır
ǵ
an «Mamun akademiyası»nda ilimiy jumıs penen shu
ǵ
ıllanadı. Bul jerde ol 
óziniń kólemli shı
ǵ
armaları – «Tib qonunları», «Ash-Shifo» miynetleriniń 
ústinde jumıs alıp baradı. 

---

Maxmud
Ǵ
aznaviy 1017 jılı Xorezmdi ózine ba
ǵ
ındırıp al
ǵ
annan keyin 
belgili alımlardı óz sarayına shaqırıp ala baslaydı. Lekin Ibn Sino Mahmud
Ǵ
aznaviy sarayına barmay, basqa jurtlar
ǵ
a ketiwge májbúr boladı. Ol 
Gurganjde, Rayda, keyinirek Hamadanda hám ómiriniń soń
ǵ
ı jılları Isfaxanda 
jasaydı. 1037 jılı qaytıs boladı.
Abu Ali Ibn Sino pedagogika hám psixologiya mashqalaları, «Tib konunları», 
«Shifo beruvwhi kitob», «Jan haqqında risola», «Psixologiya turalı risola», 
«Danıshnama», «Najot» tagı basqa miynetlerin doretti.
Ibn Sinonıń meditsina ilimine qosqan úlesin hesh bir meditsina boyınsha ilim 
izertlew jumısların alıp bar
ǵ
an ilimpaz isley almadı. Sonıń ushında meditsina 
degen sózdiń ózi «Sa
ǵ
an Sino mádet bersin» yamasa «Mádet Sino» sózlerinen 
alın
ǵ
an bolıwıda itimal degende pikirler bar. 
Ol medik retinde 2600 turli shıpabagısh ósimlikler hám minerallardı taptı. 
Sonıń ishinde 1200 turli minerallar hám 1400 túrli shóplerdi taptı. Har biri 10 
parametr boyınsha pulstiń 48 túrin, sogan baylanıslı awırıwlardıń 15 tarmagın, 
adamnıń dem alısınıń 26 túrin, darilerdiń ulıwma 9 túrli dáminiń bar ekenligin 
anıqlagan. 
Adamnıń kishi dáretiniń 22 turli reńge iyeligin (házirgi medisinada 12 túri 
málim), adamnıń úlken dáretiniń turine qarap ishektiń qaysı jerinde awırıwdıń bar 
ekenligin, adamnıń qusı
ǵ
ına qarap otırıp asqazan, bawır, nerv, tuberkulez, tif, 
xolera, hátteki miydiń qay jerinde awırıwdıń bar ekenligin anıqlay algan.
Ol ilimniń 29 túri menen shu
ǵ
ıllanip 450 den aslam ilimiy miynetler 
jaratqan. Sonıń ishinde 80 i filosofiya, 66 sı meditsina, 19 ı logika, 26 sı
psixologiya
ǵ
a hám basqada tarawlar
ǵ
a ba
ǵ
ıshlan
ǵ
an.
Ibn Sino jamiyetti úsh taypaga: hákimler, ónermentler hám qorgawshılar dep 
bóledi. Jaslardı tárbiyalaw mashqalaların sóz etip psixologiya páni haqqında, adam 
minez qulqınıń basqarılıwı ruwxıy protsesslerge, fiziologiya tiykarlarına 

---

baylanıslılı
ǵ
ın dálilledi. Ol temperament haqqında
ǵ
ı pikirlerin aytıp, insannıń jasın 
dáwirlerge (tórtke) bóldi.
Dene tarbiyası haqqında
ǵ
ı pikirlerin túsindirdi. Ilimdi klassifikatsiyalap 
tábiyat pánlerin teoriyalıq hám ámeliy dep ajırattı. Tálim-tárbiyanıń jámiyettegi 
áhmiyetin jetik tusingen alım jaslar
ǵ
a meditsina, logika, fizika, pedagogika 
pánlerinen bilim beriw kerekligin ayttı. Jaslardıń ádep-ikramlılı
ǵ
ı, gozzalıqtı 
túsinip qáliplesiwi haqqında
ǵ
ı oy pikirlerin bayanladı.
Tábiyat 
ilimleri 
menen 
birlikte 
jámiyetlik 
pedagogikalıq 
oylardı 
rawajlandırıwshılı
ǵ
ı menen alımlardıń dıqqat itibarına miyasar boldı. Jaslardıń 
bilim alıwına, tárbiyalanıp shı
ǵ
ıwına qaratılgan talaplardı, mádeniy, tariyxıy 
jetiskenliklerdi, tárbiya
ǵ
a bolgan kóz qaraslardı mazmunı ja
ǵ
ınan bayıttı.