Microsoft Word педагогика тарихы кейинги вартант

2.2. Hadis iliminiń payda bolıwı hám rawajlanıwı

---

Islam diniy taliymatı tiykarların sáwlelendiriwshi Qurannan keyingi tiykar
ǵ
ı 
derek xadis esaplanadı. Xadislerdi toplaw hám olardı belgili bir tártipke salıw 
isleri tiykarınan VIII ásirdiń 2-yarımınan baslanıp, onı eń bilimli, túrli ilim 
tiykarların puxta iyelegen, úlken turmıslıq tájiriybelerge iye bol
ǵ
an adamlar 
tártipke keltiredi. VIII-XI ásirlerde 400 den artıq adamlar xadis ilimi menen 
shu
ǵ
ıllangan.
Bul bilimlerdi úyreniwdiń ózine tán ba
ǵ
darı bolıp, ol «xadis ilimi» dep 
atal
ǵ
an. Bunnan keyingi jıllarda Muhammed Alayxis-salamnıń ómiri, xizmetleri 
hám onıń diniy-ádep-ikramlılıq kórsetpelerin óz ishine al
ǵ
an xadisler, Imam
Ismail al-Buxariydiń “Al-jome` as-sahih” («Isenimli toplam), “Al-adab al-
mufrad” («Ádep durdanaları), Imom Isa Muhammad ibn Isa at-Termiziydiń “Ash-
Shamoil an-nabaviya” shı
ǵ
armaları basıp shı
ǵ
arıladı.
“Xadis” yaki “Sunna” sózleri bir ma
ǵ
ananı ańlatıp, ol Muxammed 
pay
ǵ
ambarımızdıń ómiri, xızmetleri, diniy hám ádep-ikramlılıq kórsetpeleri 
haqqında
ǵ
ı rawiyatlardan ibarat. Demek, Muhammed pay
ǵ
ambarımızdıń ibratlı 
isleri, páklik hám insan
ǵ
a tán bol
ǵ
an ruwxıy-ádep-ikramlılıq sipatları onıń ismi 
menen baylanıslı bol
ǵ
an xadislerde óz sáwleleniwin tabadı.
Xadisler dáslebinde jazıp barılma
ǵ
an. Pay
ǵ
ambar Muhammad Alayhis-
salom arab bolma
ǵ
an adamlardıń xadislerdi Quranı Karim ayatları menen 
shatastırıp jiberiwlerinen qáwipsinip, xadislerdiń jazıp barılıwına ruxsat etpegen 
edi. Biraq pay
ǵ
ambar Muhammad Alayhis-salamnıń qabıllawında saxabalar 
bolıp, olar pay
ǵ
ambarımızdan esitken xadislerin yadlap bar
ǵ
an.
Hazireti Abu Hurayra xadislerdi en kóp biletu
ǵ
ın adam esaplan
ǵ
an. Lekin
xadislerdi yadqa biliwshi adamlar sanınıń waqıttıń ótiwi menen kemeyip barıwı 
nátiyjesinde olardıń umıtılıp ketiw qáwpi baslan
ǵ
an. Usı qáwiptiń aldın alıw ushın 
xadislerdi toplaw
ǵ
a eń dáslep xalifa Umar ibn Abdulaziz tárepinen párman 
berilgen. 

---

VIII-IX ásirler xadis ilimi ráwajlanıwınıń altın dáwiri bol
ǵ
an. Bul dáwirde 
islam ulamaları xadislerdiń durıslı
ǵ
ın, olardıń nelerge súyenip toplan
ǵ
anlı
ǵ
ın 
analizley basla
ǵ
an. Nátiyjede durısları jıynalıp qa
ǵ
az
ǵ
a túsirilgen. 
Islam dúńyasında Xadiske baylanıslı 6 isenimli toplam tán alın
ǵ
an, olardıń 
avtorları;
1. Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriy (Al-jome` as-sahih) 
194 (810), - 256 (870);
2. Imom Muslim ibn al-Hajjoj (As-sahih) 206 (819), - 261 (874);
3. Imom Iso Muhammad ibn Iso at-Termiziy (Sunnan) 209 (824), -
279(892); 
4. Imom Abu Dovud Sulaymon Sijistoniy (Sunnan) 202 (817), - 275(880); 
5. Imom Ahmad an-Nasoiy (Aj-jami al-kabir) 215 (830), - 303 (915); 
6. Imom Abu Abdulloh Muhammad ibn Yazid ibn Mojja (Sunnan) 209
(824), -273(886). 
Maverennaxrda birinshi bolıp xadisti topla
ǵ
an Imom Abdulloh ibn
Muborak al-Marvaziy.