Microsoft Word mumtoz faylasuflar hikmati ziyouz com doc

www.ziyouz.com
 
кутубхонаси
 
128
 
* * * 
Ollohning mavjudligini besh yo‘l bilan isbotlash mumkin. 
1. Birinchi va aniq yo‘l — harakat tushunchasi bilan belgilanadi. Modomiki, biror jism harakatlanar 
ekan, uni boshqa bir jism harakatga keltiradi. Bunday harakat zanjirining nihoyasi yo‘q deguvchilar 
yanglishadilar. Bu zanjirning intihosi bor. Aks holda harakatni birinchi bo‘lib boshlab berguvchining 
o‘zi ham va tabiiyki, boshqa hech qanday harakatlantiruvchi kuchlar ham bo‘lmasdi. Shu bois o‘zi 
harakatsiz qoluvchi va boshqa narsalarni harakatga keltiruvchi kuch sari intilmoq zarur. Bu kuch — 
Olloh. 
2. Ikkinchi yo‘l sabab tushunchasi bilan izohlanadi. Bir narsa ikkinchi bir narsaga sabab bo‘ladi. Bu 
sabablar zanjirini keltirib chiqaruvchi birinchi sababkorni hammamiz Olloh deb ataymiz. 
3. Uchinchi yo‘l imkoniyat va zaruriyat tushunchalari bilan bog‘liqdir. Umumning fikricha, barcha 
narsalarning zaruriyati sababini o‘zida jo etgan ham Ollohdir. 
4. To‘rtinchi yo‘l narsalarning turli darajada ekanligi bilan belgilanadi. Masalan, barcha narsalar 
ko‘proq yoki kamroq darajada mukammalligi, asosli va samaraliligi bilan bir-biridan farqlanadi. Boshqa 
munosabatlarda ham shunday holatga duch kelamiz. Biror sifatni o‘zida ziyoda etgan narsa, shu 
sifatning uchquniga ega bo‘lgan boshqa barcha hodisalarning sababchisi bo‘ladi. Masalan, olov 
issiqlikning timsoli sifatida har qanday issiqlikning sababchisidir. Xuddi shunga o‘xshash barchamiz 
uchun ezgulik va mukammallik sababkori bo‘lgan bir Mutlaq Mohiyat borkim, biz uni Olloh deb 
ataymiz. 
5. Beshinchi yo‘l tabiatning tartib-qoidalari bilan izohlanadi. Aql-idrokdan xoli bo‘lgan tabiat jismlari 
muayyan maqsadga bo‘ysunishidan xabardormiz. Ularning harakatlari doimo yoki aytish mumkinki, 
aksariyat hollarda ezgulik bilan nihoyalanadi. Shundan kelib chiqadiki, ular bu ezgu maqsadga 
tasodifan emas, balki Ongli Idrokning hukmi bilan erishadi. Allaqanday Oliy Tafakkur idrokdan 
mahrum tabiatni o‘qni nishonga yo‘naltirgan mergan kabi boshqaradi. Tabiatda ro‘y beradigan barcha 
voqea-hodisalarning maqsadini belgilovchi va yo‘naltiruvchi kuchni biz Olloh deb ataymiz. 
 
* * * 
Vaqt va mangulik ayni bir narsa emas. 
 
* * * 
Boetsiyning fikricha, vaqt va mangulik o‘rtasidagi farq shundaki, mangulikning har bir lahzasi yaxlit 
voqelikdan iborat. Vaqt esa bunday sifatdan mahrumdir. Mangulik — mavjudlik mezoni bo‘lsa, vaqt — 
harakat mezoni. 
 
* * * 
Vaqtning cheki yo‘q deydilar. Lekin uning ma’lum bir bo‘lagini olib boshlanish va tugash nuqtasini 
belgilash mumkin. Masalan, biz kun yoki yilning boshlanishi va oxiri haqida gapiramiz. Ammo 
mangulik haqida bunday deyolmaymiz. U bunday sifatdan xolidir. 

---

Haqiqat manzaralari 96 mumtoz faylasuf