Microsoft Word malumotlar va bilimlar bazasi

ахборот қийматини
(фойдалилигини) белгиловчи ахбо-
рот эҳтиёжларини харидлаш даражасига;
б) манфатига, яъни умуман иқтисодий самарадорликни оширишга; 
в) ҳаражатларга, яъни ахборот ҳажми билан белгиланадиган ахборот 
қийматига. Ахборотнинг сифат хусусиятлари(фойдалилиги)га: тўлақонлилик, 
қабул қилишнинг бемалоллиги, долзарблик ҳозиржавоблик, аниқлилик ва 
ҳоказолар киради. 
1. 
Тўлақонлилик.
Ахборот тўлақонлилиги объект фаолиятининг у ёки бу 
томонларининг миқдорий ва сифат параметрларини аниқ белгилаш ҳамда мос 
қарорларни ишлаб чиқаришда ифодаланилади. 
Ахборотнинг нотўлақонлилиги қарорлар қабул қилишда хатоларга олиб 
келиши мумкин.
2. 
Ишончлилик
қабул қилинадиган қарорлар самарадорлиги сақланадиган 
етиб келган ва натижавий ахборотларда муайян даражада бузилишларга йўл 
қўяди.
3. Ахборотни қабул қилишнинг 
бемалоллиги
вақт бирлигида маълумотлар-
ни қабул қилиш тезлиги билан белгилади. Шу боис ҳам маълумотлар кўпроқ 
жадвал шаклида берилади, у нафақат ахборот мазмунини очиб беради, балки 
енгил қабул қилинади ҳам. 
4. Маълумотларнинг 
долзарблилиги
муайян вақт мобайнида аниқ вазифани 
амалга ошириш учун яроқлилигини ифодалайди. Шу боис ҳам долзарблилик, 
ҳозиржавоблилик ва тезкорлик ахборотга хос хусусиятлардир. 
5. 
Кечикмаслик
ахборотнинг қулай ёки белгиланган вақтда келиб тушиши-
ни англатади. Бу талабни бузиш ахборотни қадрсизлантиради. 
6. 
Аниқлилик
унинг тўғрилигини, деталлаштириш даражасини англатади. 
Ахборотнинг аниқлилиги унинг барча истеъмолчилар томонидан бир хил қабул 
қилинишини таъминлайди. 
7. 
Тезкорлик
вақт ўтгач ахборот эскириши ва долзарблилигини йўқо-
тишини акс эттиради.
Ахборотнинг ўз вақтида қабул қилинмаслиги қарор қабул қилишни кечик-
тиради, оқибатда қабул қилинаётган қарорлар ўзгарувчан шароитда талабга жа-
воб бермайди. Ахборот қанчалик тезкор бўлса, у шунчалик қимматли бўлади. 
Ахборотнинг қадрлилиги аниқлик даражаси ошгани сайин ёки хабар 
қилинаётган ва аниқ натижалар ўртасидаги фарқ камайганда тез кўтарилади. 
Тўлиқроқ ва ишончли ахборот тўғри қарорни қабул қилишни таъминлайди.
Ахборот тизимларининг муҳим афзаллиги шундаки, ундан фойдаланилган 
сари қайта ишлаш вақти камаяди. Энг кам, ўртача энг кўп ахборот муддати бо-
расида тушунча бор. Энг кам муддат-хисобот даврининг ярми ҳамда қайта иш-
лашдаги ушланиб қолишга тенг; ўртача-қайта ишлаш даврлари ўртасидаги 

---

27
ярим интервал ҳамда қайта ишлашга ушланиб қолишга тенг; энг кўп муддат 
бир интервал ҳамда ярим ҳисобот даврига тенг. 
Ахборотнинг қиммати ушланиб қолиш вақти ошиши билан камаяди, шу ту-
файли ахборот эскиради. 
Ҳар қандай четланишларга(оғишга) дарҳол таьсирланувчи ахборот тизими 
аниқ вақт тизимида амал қилувчи тизим деб ҳисобланади. Бу тизим маьлумот-
ларни кўп ушланмаган ҳолда олади, қайта ишлайди ва узатади. Шу боис дарҳол 
зарур чораларни кўриш мумкин. 
Ахборотни қайта ишлашда ушланиб қолиш камайганда, биринчидан, 
қарорлар олдинроқ қабул қилиниши мумкин, иккинчидан, унинг мазмуни ях-
шиланилади. 
Ахборот фойдали бўлиши учун ҳар бир дақиқада ҳал этиладиган муаммо 
билан боғлиқ бўлиши лозим. Фақат ишга тегишли ахборотлар фойдаланувчи-
ларга ўз вақтида ва мазмунли қарор қабул қилиш имконини беради. Улар эса 
ўзига зарур маьлумотларни излашга ортиқча вақт сарф этмайди. Агар мавжуд 
ахборот ишлаб чиқилаётган қарор билан боғлиқ бўлмаса, у бирор қийматга эга 
бўлмайди. Фойдаланувчининг ахборот ёки ишнинг қандайдир қисмини били-
ши(ёки билмаслиги) ҳам ахборот қийматининг муҳим омилидир. 
Шундай қилиб, ахборотнинг қиймати фақат унинг миқдори билангина бел-
гиланмайди. Ахборот бирлигининг қиймати ёки мураккаблилиги даражасига 
қараб баҳолаш ҳам муҳим. Унда бошқарув ходимлари ишини улар ишлаб 
чиқараётган ахборот миқдори ва қиймати бўйича(бошқариш самарадорлиги 
учун зарур ва етарли бўлган) баҳолаш имконияти туғилади. Ушбу формула 
бўйича фойдаланувчи(ижрочи) фойдали иши коэффициенти шундай баҳолаш 
кўрсаткичи бўлиб хизмат қилиши мумкин: 
У
чиқ
 * l
чиқ
 


 = ---------------------- (2) 
У
кир
 * l
кир
 
Бунда 
l
чиқ
, l
кир
– тегишлича кирувчи ва чиқувчи ахборот қиймати; 
У
чиқ
, У
кир
 
– тегишлича кирувчи ва чиқувчи ахборот ҳажмларидир. 
Тўлақонли иш учун зарур бўлган ахборот хусусияти ва ҳажми кўпгина 
омилларга боғлиқ: бошқариш тизимининг мураккаблиги; мазкур аниқ шароит-
ларда ахборот турлари; ушбу турларнинг ахборот миқдори ва уларнинг тизим-
даги ноаниқлилигини энг кўп бартараф этишга имкон берувчи тизимнинг барча 
элементларни қамраб олиши шу жумладандир. Бу шароитлар бир қадар диалек-
тик 
бирликни 
ўзида 
намоён 
этади. 
Жумладан, 
ахборотнинг 
жуда 
муваффақиятли танланиши зарур ахборот ҳажмининг кескин камайишига олиб 
келиши мумкин, муваффақиятсиз танлаш эса улкан ахборот ҳажмини олиш за-
руриятини юзага келтиради, бу тизимнинг бошқариш самарадорлигини камай-
тиради.