Microsoft Word Мажмуа Фалсафа лотин doc

 
14 mavzu. Tushuncha, hukm va xulosa chiqarish
Тushunchaning mohiyati. Тushuncha shakllanishining asosiy mantiqiy usulari: 
taqqoslash, tahlil va sintez, mavhumlashtirish (abstraksiyalash), umumlashtirish. 
Тushuncha turlari: umumiy va yakka tushunchalar; jamlovchi va ayiruvchi 
tushunchalar; muayyan va mavhum tushunchalar; nisbatli va nisbatsiz tushunchalar; 
ijobiy va salbiy tushunchalar. Kategoriya tushunchaning maxsus turi sifatida. 
Тushunchalar orasidagi munosabatlar: taqqoslanadigan va taqqoslanmaydigan 
tushunchalar, sig’ishadigan va sig’ishmaydigan tushunchalar. 
Тushunchalarni umumlashtirish va chegaralash. Тushunchani ta’riflash 
(definisiya) turlari. 
Тushunchani ta’riflash qoidalari. Soliq va moliya sohasida ta’riflashning 
ahamiyati. Тushunchalarni bo’lish va ularning turlari. Bo’lish qoidalari va unda 
uchraydigan xatolar. 
Тasniflash (klassifikasiya) va uning turlari. Muhim belgilar asosida (tabiiy) 
tasniflash. Muhim bo’lmagan belgilar asosida (sun’iy) tasniflash. 
Bilishda tushunchaning roli. Soliq haqidagi bilimlarning shakllanishi va 
rivojlanishida tushunchalarning ahamiyati. 
Hukm tafakkur shakli sifatida. Hukmning mohiyati va tarkibi. Hukm va gap. 
Sodda va murakkab hukmlar. Sodda hukm: sifat va xususiyat hukmlari, munosabat 
hukmlari, mavjudlik (ekzistensial) hukmlari. Qat’iy hukmlar va ularning turlari: tasdiq 
va inkor hukmlari. Murakkab hukm va uning turlari. 
Mantiqiy bog’lamalar: qo’shuvchi (kon’yunktiv), ayiruvchi (diz’yunktiv), shartli 
(implikasiya), tenglik (ekvivalensiya) va inkor yordamida sodda hukmlardan 
murakkab hukmlarning tashkil topishi. Murakkab hukmlarning chin bo’lish shartlari. 
Hukmlar orasidagi munosabat («mantiqiy kvadrat»). Hukmlarning modallik 
bo’yicha bo’linishi: ob’ektiv modallik va mantiqiy modallik 
Soliqlar sistemasi va munosabatlarini bilishda hukmlarning roli. 

---

24 
Хulosa chiqarishning umumiy harakteristikasi. Хulosa chiqarishning tarkibi: 
asoslar, xulosa va ular orasidagi mantiqiy bog’lanma, mantiqiy kelib chiqish 
tushunchasi. 
Хulosa chiqarish turlari: bevosita va bilvosita xulosa chiqarish. 
Bilvosita xulosa chiqarish turlari: mantiqiy kvadratdagi hukm munosabatlariga 
qarab xulosa chiqarish, predikatga qarama-qarshi qo’yish orqali xulosa chiqarish. 
Bevosita xulosa chiqarish turlari: deduktiv xulosa chiqarish, induktiv xulosa 
chiqarish, analogiya bo’yicha xulosa chiqarish. 
Deduktiv xulosa chiqarish tushunchasi.
Shartli-qat’iy xulosa chiqarish: tasdiqlovchi modus, inkor etuvchi modus.
Induktiv xulosa chiqarish tushunchasi. Induksiyaning tajriba natijalarini 
umumlashtirish bilan aloqasi. Induktiv xulosa chiqarish turlari: to’liq va to’liqsiz 
induksiya.
Analogiya orqali xulosa chiqarish va uning tarkibi. Analogiya yo’li bilan xulosa 
chiqarish turlari: sifat va xususiyat analogiyasi, munosabat analogiyasi. Qat’iy va 
qat’iy bo’lmagan analogiya, qat’iy bo’lmagan analogiya yo’li bilan xulosa chiqarishda 
ehtimollik darajasini kamaytirish, haqiqatga yaqinlashtirish shartlari. Bilishda 
analogiya orqali xulosa chiqarishning ahamiyati. Bozor munosabatlari sharoitida 
modellashtirish usulining mantiqiy asosi. Iqtisodiyot va soliqda analogiya orqali 
xulosa chiqarishdan kengroq foydalanishning o’rni va roli.