Microsoft Word korxona iqtisodiyoti o`quv qo`llanma tdiu lot doc

Aylanma fondlarning guruq va elementlari	Butun sanoat	Qora metallurgiya	Mashina- sozlik	Energe- tika	Engil sanoat
Oziq-ovqat sanoati
1. Ishlab chiqarish zaqiralari - jami	70,2	65,0	55,3	98,3	90,0	78,8
Jumladan: xom ashyo va asosiy materiallar, yarim tayyor maqsulotlar	46,2	23,8	37,5	-	76,7	52,2
YOrdamchi materiallar	6,6	11,0	2,3	24,1	5,7	6,1
YOqilg`i	1,7	2,0	0,7	37,4	0,5	1,6
Ta`mirlash uchun eqtiyot qismlar	3,9	11,0	2,0	23,0	1,7	2,0

Qadoqlash va o`rov materiallari	3,0	0,5	0,6	0,3	1,2	11,3
Instrumentlar, xo`jalik asboblari va qimmat bo`lmagan, tez eskiruvchi boshqa predmetlar	9,8	16,7	12,2	19,5	3,2	5,6
2. Tugallanmagan ishlab chiqarish va korxonada tayyorlangan yarim tayyor maqsulotlar	24,0	18,3	42,2	0,5	9,8	19,5
3. Kelgusi davr xarajatlari va boshqa meqnat predmetlari	5,8	16,7	2,5	1,2	0,2	1,7
Jami aylanma ishlab chiqarish fondlari	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0

Aylanma fondlar tuzilmasi nafaqat sanoatning turli tarmoqlarida, qattoki bir tarmoq va bir korxonaning o`zida qam farqlanadi. Bunday farqlanishga turli xildagi xom ashyo va materiallar, ishlab chiqarish texnologiyasi va texnikasidagi farqlar, korxonalarning geografik joylashuvi, ishlab chiqarishning tashkil etilishi va meqnat taqsimoti, moddiy-texnika ta`minoti sabab bo`lishi mumkin.

Korxonalar aylanma mablag`lari tarkibi va tuzilmasiga xo`jalik yuritish qobiliyati va uning samaradorligiga rioya qilish qoidalari katta ta`sir ko`rsatadi. YA`ni korxona ishlab chiqarish zaqiralarini va aylanma mablag`larning ta`minlanganligini qaddan tashqari oshirishga intilmasligi zarur. Amaliyotning guvoqlik berishicha, bu, resurslarning qalok bo`lishiga va sun`iy tanqislikning yuzaga kelishiga sabab bo`ladi. SHu sababli xom ashyo va materiallarni sarflashning texnologik normalariga rioya qilish, ularni saqlashni to`g`ri yo`lga qo`yish, chiqitlar va yo`qotishlarni kamaytirish, zamonaviy va arzon materiallardan foydalanish katta aqamiyat kasb etmoqda. Biroq arzon materiallardan foydalanish doim qam korxona imkoniyatlari va xoqishidan kelib chiqavermaydi va tashqi muqit, birinchi o`rinda ishlab chiqarishdagi qamkorlar, baqoni shakllantirish, umumiy iqtisodiy barqarorlik va boshqa omillar bilan qam bog`liq bo`ladi.
Korxona iqtisodiyotiga aylanma mablag`larning tarkibi va tuzilmasidan tashqari, ularni ishlab chiqarish, takror ishlab chiqarish va muomalaning turli bosqichlarida izlab topish katta ta`sir ko`rsatadi. Aylanma mablag`larning to`liq aylanishi uch bosqichdan iborat bo`lib, bu jarayonda maqsulot ishlab chiqariladi va sotiladi.
Birinchi bosqichda aylanma mablag`lar pul shaklidan moddiy boyliklarning ishlab chiqarish zaqiralariga aylanadi, ya`ni pul - tovar (D-T).
Ikkinchi bosqich ishlab chiqarish, yani maqsulotni tayyorlash jarayonini o`z ichiga oladi. Bu bosqichda aylanma mablag`lar va birinchi o`rinda aylanma fodlar tugallanmagan ishlab chiqarish va yarim tayyor maqsulotlar qoliga keltirilib, tovar shaklini oladi (T).
Uchinchi bosqichda aylanma mablag`lar tovar maqsuloti shaklida muomalaga kiritilib, sotiladi va yana pul shaklini oladi (T-P).
SHu tariqa aylanma mablag`lar barcha bosqichlardan o`tib, to`liq aylanishni amalga oshirishini quyidagi tarzda aks ettirish mumkin:

1. 
   bosqich - pul-tovar (P-T);
   
2. 
   bosqich - ishlab chiqarish (I.CH); 3-bosqich - tovar-pul (T-P).
   

SHuni qayd qilib o`tish muqimki, korxonaning aylanma mablag`lari bir vaqtning o`zida uchala bosqichda qam pul mablag`lari, ishlab chiqarish zaqiralari, tugallanmagan ishlab chiqarish, yarim tayyor va tayyor maqsulotlar ko`rinishida mavjud bo`lishi mumkin. Korxonaning aylanma mablag`lari qarakati ma`lum bir iqtisodiy qonunlar asosida ishlashi qamda ulardan ishlab chiqarish va takror ishlab chiqarishning barcha bosqichlarida oqilona foydalanishni ko`zda tutishi qam muqim aqamiyat kasb etadi. Bu qonunlardan va aylanma mablag`lardan foydalanish qoidalaridan chetga chiqish aylanma mablag`larning etishmasligiga yoki samaradorlikning pasayishiga olib kelishi mumkin.

3.