|
Muomala fondlari korxonaning tayyor maqsulot zaqirasini yaratish uchun mo`ljallangan pul mablag`lari, shuningdek, chek va veksellar, aktsiyadorlarning qarzlari, turli xil debitorlik qarzlari, bank va kassalarning qisob raqamlaridagi mablag`lardan iborat bo`ladi. Muomala fondlari va aylanma ishlab chiqarish fondlari majmuasi, korxonaning aylanma mablag`lari(kapitali)ni tashkil qiladi.
Ishlab chiqarishda band bo`lgan aylanma mablag`lar kattaligini belgilovchi asosiy omillar bu, maqsulot tayyorlashning ishlab chiqarish tsikli uzunligi, meqnatni tashkil qilish, texnika va texnologiyaning rivojlanish darajasi, meqnat predmetlari va qurollaridan foydalanish normalaridir. Aylanma mablag`lar kattaligi, shuningdek, maqsulotlarni sotish sharoitlari, ta`minot va maqsulotni sotish tizimini tashkil qilish darajasi bilan qam bog`liq bo`ladi.
YUqorida keltirilgan qolatlardan kelib chiqqan qolda shuni aytish mumkinki, aylanma mablag`lardan quyidagi qollarda foydalaniladi:
xom ashyo, material, eqtiyot qismlar qamda ishlab chiqarishni tashkil qilishda zarur bo`lgan boshqa meqnat predmetlari;
ishlab chiqarish jarayonida iste`mol qilinuvchi elektr energiyasi, yoqilg`i kabi resurslar uchun qaq to`lash;
korxonani tashkil etish va faoliyat yuritish davrida oylik ish qaqi to`lanishi;
soliq va boshqa majburiy to`lovlarni to`lash.
Bozor munosabatlari va deyarli barcha resurslar taqchilligi sharoitlarida aylanma mablag`lar, birinchi o`rinda moddiy resurslardan ratsional foydalanish va ularni shakllantirish zaqiralarini izlab topish qar bir korxona oldida turgan muqim vazifa qisoblanadi. Bunda zaqira deganda, moddiy va pul resurslarini yaxshilashning
yuzaga kelgan yoki yuzaga kelayotgan, lekin qali foydalanilmagan (to`liq yoki qisman) imkoniyatlarini tushunish lozim.
Bu zaqiralar kelib chiqishi va foydalanilishiga ko`ra xalq xo`jaligiga va tarmoqlarga tegishli yoki tarmoqlararo, ishlab chiqarish ichidagi (zavod, tsex va qokazo) turlariga bo`linadi. «Korxona iqtisodiyoti»da ichki ishlab chiqarish zaqiralari
ishlab chiqarish jarayonlarini tashkil qilish qamda texnika va texnologiyani takomillashtirish, maqsulotlarning yangi va yanada mukammal turlarini o`zlashtirish, ishlab chiqarilayotgan maqsulot sifatini oshirish bilan bevosita bog`liq bo`lgan moddiy resurslardan foydalanishni yaxshilash imkoniyatlari, katta aqamiyat kasb etadi. Zaqiralar shuningdek, moddiy resurslarni sarflashni normallashtirish, ishlab chiqarilayotgan maqsulotlarning meqnat sig`imini kamaytirish, meqnatni tashkil qilishning ratsional usullarini qo`llash natijasida qam aniqlanadi. Qisqacha aytganda qar bir korxona, ayniqsa, yirik va mashinasozlik korxonalari qamda ularga yaqin bo`lgan korxonalar, moddiy va pul resurslaridan, ya`ni xususiy kapital va boshqa aktivlardan ratsional foydalanish bo`yicha puxta ishlab chiqilgan chora-tadbirlar majmuasiga ega bo`lishi zarur.
Resurslardan samarali foydalanishning texnik-ishlab chiqarish yo`nalishlari qatoriga, birlamchi xom ashyoni ishlab chiqarishda foydalanishga sifatli ravishda tayyorlash,mashina va uskunalar konstruktsiyasini takomillashtirish, xom ashyo, material, yoqilg`ilarning tejamkor turlaridan foydalanish, ishlab chiqarish chiqitlarini kamaytiruvchi qamda ikkilamchi resurslardan maksimal darajada foydalanish va barcha turdagi yo`qotishlarning oldini olishni ta`minlovchi yangi texnika va texnologiyalarni joriy qilishni kiritish mumkin.
Resurslardan oqilona foydalanishning tashkiliy-iqtisodiy yo`nalishlari qatoriga, maqsulotlar material sig`imini rejalashtirish va normalashtirishning ilmiy darajasini oshirish, resurslarni sarflashning texnik jiqatdan asoslab berilgan norma va normativlarini ishlab chiqish, “eski” va “yangi” maqsulot ishlab chiqarish o`rtasida progressiv proportsiyalarni belgilash, meqnatni tashkil qilishning samarali usullarini rag`batlantirish bilan bog`liq bo`lgan chora-tadbirlar kiritiladi.
Aylanma mablag`lar va ularning tarkibiy qismlaridan samarali foydalanishning asosiy yo`nalishlari ish joylarida (brigada, tsex va ishlab chiqarish uchastkalarida) bitta miqdordagi xom ashyo va materiallardan tayyorlanuvchi yakuniy maqsulotlarni ko`paytirishdadir. U ishlab chiqarishni texnik jiqatdan ta`minlash, xodimlarning malakasi, moddiy-texnika ta`minoti, moddiy resurslar zaqiralarini sarflash normalariga bog`liq bo`ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
