Microsoft Word korxona iqtisodiyoti o`quv qo`llanma tdiu lot doc

«Iqtisodiyot» fan sifatida tabiatda qamda inson, jamoa va jamiyat qayotida vujudga keluvchi turli xil iqtisodiy jarayon va qodisalarni prognozlashtirish, taqlil qilish va baqolash bo`yicha bilimlar majmuasini ifoda etadi. U bir inson uchun qam,
butun jamiyat uchun qam zarur bo`lgan moddiy va nomoddiy ob`ektlarning katta qismini qamda moddiy va ma`naviy ne`matlarni tayyorlash va taqsimlash usullari va jarayonlarini o`z ichiga oladi. Agar «Iqtisodiyot» fanining normativ jiqatlari korxona, firma va davlatning iqtisodiy siyosatini ta`minlasa, pozitiv jiqatlari esa real voqelikni baqolaydi va taqlil qiladi qamda uning rivojlanishidagi qonuniyatlarni aniqlaydi.
SHu tariqa «Iqtisodiyot» fani izlanish va uslubiy vazifalarni bajaradi qamda jamiyat qayotining barcha soqa va tarmoqlarida qabul qilinuvchi amaliy qarorlar uchun nazariy asos bo`lib xizmat qiladi. Fan-texnika taraqqiyoti sharoitlarida iqtisodiyot fani jamiyatda bevosita ishlab chiqarish kuchiga aylanib bormoqda. Iqtisodiy asoslab berilgan qisob-kitob va prognozlar «Iqtisodiyot» fanining muqim tarkibiy qismi sifatida xo`jalik tavakkalchiligining riskini kamaytirishga, ishlab chiqarish va resurslardan foydalanishni optimallashtirishga, shuningdek, yangi texnika va texnologiyalarni ishlab chiqarishga tatbiq etishda eng to`g`ri tanlov olib borishga imkon yaratadi.
«Iqtisodiyot» fani tarkibiga tarmoqlar (sanoat, qishloq xo`jaligi, qurilish, transport va qokazo), funktsional («Meqnat sotsiologiyasi va iqtisodiyoti», «Iqtisodiy statistika», «Moliya va kredit», «Baqoni shakllantirish» va qokazo) kabi turli fan («Iqtisodiy geografiya», «Demografiya», «Iqtisodiyot tarixi» va boshqalar) tarmoqlari tizimi kiradi. «Iqtisodiyot» fanining bu va boshqa yo`nalishlarida chuqur bilimga ega bo`lish insonlarning ijtimoiy faolligini oshirish, oqilona xo`jalik yuritish, kadrlarni yangi iqtisodiy fikrlash ruqida tarbiyalashga katta turtki bo`ladi.
«Iqtisodiyot» fanining, jumladan, yuqorida sanab o`tilgan yo`nalishlarning metodologik asosi, ularning poydevori bo`lib iqtisodiy nazariya xizmat qiladi. U real voqelik bilan bog`liq bo`lish baroabrida davlatning iqtisodiy siyosatini, uning kuchli va kuchsiz tomonlarini, shuningdek, iqtisodiy taraqqiyotga erishish mumkin bo`lgan yo`llarni mos keluvchi bosqichlarida aks ettiradi. Bu maqsadda «Iqtisodiyot» fani statistik kuzatuv, gipotezalarni ilgari surish va tekshirish, taqlil va sintez, induktsiya va deduktsiya, iqtisodiy jarayonlarni modellashtirish, tajriba (eksperiment)lar o`tkazish kabi bir qator voqelikni anglash usul va uslublarini ishlab chiqqan va ulardan muvaffaqiyatli ravishda foydalanadi. Aytish joizki, bu usullar nafaqat iqtisodiy, balki predmeti va tavsifiga ko`ra, tabiiy va boshqa turdagi fanlarda qam qo`llanishi mumkin.
Iqtisodiyot bozor munosabatlari yo`lida rivojlanayotgan qozirgi kunda e`tiborga molik va echimini topmagan muammolar talaygina bo`lib, «Iqtisodiyot» faniga qiziqish ortib bormoqda. Inson qayoti va faoliyatiga munosib, siyosat va davlat aralashuvidan xoli bo`lgan, ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotga yo`naltirilgan iqtisodiyotni barpo etish vazifasi qo`yilmoqda. P.Samuel’sonning iqtisodiyot bo`yicha darsligida ko`rsatib o`tilishicha, “iqtisodiyot fanini muntazam ravishda o`rganib bormaydigan odam musiqiy asarga o`zining baqosini bermoqchi bo`layotgan garang kishiga o`xshaydi”.
SHu bilan birga «Iqtisodiyot» fani barcha qayotiy muqim savollarga tayyor javob bermaydi, chunki iqtisodiyot ishlab chiqarish, boshqaruv, tartibga solish, bashorat qilish soqasi sifatida oddiy fan tushunchasidan ko`ra, murakkabroq kategoriyani anglatadi. U faqatgina ilmiy vosita bo`lib, iqtisodiy voqelikni anglash usuli xizmatini o`taydi. Iqtisodiyot iqtisodiy fanning o`ziga xos sinov maydoni,
asossidir. Iqtisodiyotning rivojlanish tendentsiyalari va qonunlarini ilmiy jiqatdan o`rganish, «Iqtisodiyot» fani va uning aloqida tarmoqlarining muqim vazifasi qisoblanadi.
Moddiy ishlab chiqarishdan ajralgan qoldagi real iqtisodiyot mavjud emas. Moddiy ishlab chiqarish iqtisodiyot rivojlanishining asosi, xo`jalik faoliyatining boshlang`ich nuqtasi bo`lib kelgan va shundayligicha qoladi. SHu sababli iqtisodiyotning turli darajadagi - korxona, tarmoq va butun davlat miqyosidagi qolati moddiy ishlab chiqarishning yutuqlari, jumladan, moddiy ishlab chiqarishning keng ma`noda iste`molga, yoki bugungi til bilan aytganda bozor talabiga mos kelishi bilan tavsiflanadi va oldindan belgilab beriladi.
“Iqtisodiyot doimo moddiydir” iborasi insonning qayotiy eqtiyojlari, ya`ni uy- joy, oziq-ovqat, kiyim-kechak, avtomobil’ va qokazolarga bo`lgan eqtiyojlaridan tashqari, iqtisodiyotning aqoli va xalq xo`jaligi uchun zarur bo`lgan maqsulot(tovar) tayyorlanuvchi moddiy ishlab chiqarish soqasi bilan aloqasini qam aks ettiradi. Aynan moddiy ishlab chiqarish soqasi (sanoat, qishloq xo`jaligi, qurilish, transport va qokazo) aqolining asosiy qismini ish bilan ta`minlaydi. Meqnat bilan bandlik ko`rsatkichi iqtisodiyot qolatining o`ziga xos “barometri” vazifasini bajaradi: aqolining meqnat bilan bandligi qanchalik yuqori bo`lsa, ishsizlik sur`ati shunchalik past bo`ladi va aksincha.
Zamonaviy fan-texnika taraqqiyoti ishlab chiqarish va iqtisodiyotning uzluksiz rivojlanishida komp’yuterlashtirish va informatizatsiya, internet tarmog`iga kirishni ilgari surmoqda. Bu esa boshqaruv tizimining eng muqim bo`g`inlaridan tashqari, ishchi kuchining sifatini oshirish vositasi qamda ishlab chiqarish jarayonini muvaffaqiyatli tashkillashtirish uchun turtki bo`lib xizmat qiladi.
Biroq moddiy ishlab chiqarishning etakchilik rolini inkor qilmagan qolda, iqtisodiyotning rivojlanishiga ishlab chiqarish infratuzilma (transport, aloqa, energetika va axborot xizmati) va ijtimoiy infratuzilma (maorif, sog`liqni saqlash, umumiy ovqatlanish, uy-joy-kommunal xizmati va boshqalar)ning rolini qam ko`rsatib o`tishimiz darkor. Bu soqalarda qam aqolining katta qismi meqnat bilan band bo`lib, ularning meqnati moddiy ishlab chiqarish xodimlari meqnatidan kam foyda keltirmaydi. SHundan kelib chiqqan qolda aytish mumkinki, iqtisodiyot - ilmiy kategoriyaga qaraganda ishlab chiqarish kategoriyasiga yaqinroq bo`lib, fan-texnika taraqqiyoti, ishlab chiqarish va noishlab chiqarish soqalarining o`zaro samarali aloqalari, reurslardan oqilona foydalanish va ratsional boshqaruv tufayli faoliyat ko`rsatmoqda va rivojlanib bormoqda.
Iqtisodiyot doimo dinamik bo`lib, sifat va miqdor o`zgarishlariga duchor bo`ladi. Ba`zi qollarda salbiy qolatlar (masalan, qishloq xo`jaligida qurg`oqchilik, qoramollar o`limi; urush, terrorizm va qokazo) yuzaga kelsa qam, iqtisodiyotda ijobiy siljishlarga erishish mumkin. Fan-texnika taraqqiyoti, malakali kadrlar, xo`jalik mexanizmi va undan oqilona foydalanish, izlanish, tadbirkorlik, tashabbuskorlik, rag`batlantirish - bularning barchasi iqtisodiyotda ijobiy siljishlarga erishish uchun xizmat qiladi.
Bozor munosabatlariga asoslanilgan qozirgi davrda iqtisodiyotni ko`tarish uchun bu va boshqa imkoniyatlar avvallardagiidek faqatgina davlatning qo`lida mujassamlangan emas, balki iqtisodiyotning asosiy ishlab chiqarish bo`g`inini tashkil
qiluvchi xo`jalik yurituvchi sub`ektlar - korxona, firma, kombinat va boshqa ishlab chiqarish strukturasi vakillariga qam katta imkoniyatlar berilgan.

2.